Μέγαρο Γιάνναρου: Ο πρώτος ουρανοξύστης της Αθήνας και η ταραχή που προκάλεσε
Ένα μεγαθήριο επτά ορόφων για το έτος 1917, ένα κοινότυπο κομψό κτίριο σήμερα. Το Μέγαρο Γιάνναρου στο Σύνταγμα και οι αντιδράσεις γύρω από αυτό, οδήγησαν στο πρώτο διάταγμα για τη ρύθμιση του ανώτατου επιτρεπόμενου ορίου οικοδόμησης στην Ελλάδα.
- 12 ΜΑΙ 2023
Σήμερα, περνάει έως και απαρατήρητο, αλλά την εποχή που ολοκληρώθηκε η ανέγερσή του στην «κενή» ακόμη πρωτεύουσα, το ύψος του προκάλεσε τέτοιες αντιδράσεις, που οδήγησε στην έκδοση του πρώτου διατάγματος για τα επιτρεπόμενα όρια οικοδόμησης.
Το 1917, το κομψό Μέγαρο Παχύ του ζάμπλουτου και πολύ γνωστού επιχειρηματία που κοσμούσε τη συμβολή Φιλελλήνων και Όθωνος (πλέον έχει κατεδαφιστεί) βρέθηκε ξαφνικά στη σκιά ενός πολυώροφου κτιρίου απέναντι, ψηλότερου από οποιοδήποτε κτίριο είχε κατασκευαστεί μέχρι τότε.
Η αιτία ήταν ότι ο μεγαλοεκδότης και δημοσιογράφος της εποχής, Πέτρος Γιάνναρος (ταυτόσημος με την ιστορία της Εσπερινής) και η απόφασή του να κάνει αυτό το οικοδομικό τόλμημα επάνω στην ανέκαθεν νευραλγική θέση της πλατείας Συντάγματος: να σηκώσει το Μέγαρο Γιάνναρου, συνδέοντας το όνομά του με ένα οικοδομικό τόλμημα της εποχής. Ένα κτίριο επτά ορόφων, που για τα δεδομένα εκείνης της εποχής ήταν κανονικός ουρανοξύστης.
Η τεχνική παράμετρος που επέτρεψε την κατασκευή του, όπως και μιας σειράς ψηλών κτιρίων που ακολούθησαν, ήταν η χρήση του μπετόν αρμέ σε σκελετό οικοδομής (δηλαδή, οπλισμένο σκυρόδεμα), πράγμα το οποίο εισήχθη «ευθύς μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους», όπως πληροφορεί στο θεμελιακό για την αθηναϊκή ιστορία έργο του ο Κώστας Μπίρης (Αι Αθήναι). Μέχρι τότε, τα ξύλινα πατώματα και η τοιχοποιία έθεταν αντικειμενικούς περιορισμούς στο ύψος και το μέγεθος των κατασκευών, όπως και τα επιτρεπόμενα ανοίγματα.
Άλλα αρχιτεκτονήματα που πρωτοπόρησαν την εποχή εκείνη, παράλληλα με το Μέγαρο Γιάνναρου, εφαρμόζοντας μπετόν αρμέ για την κατασκευή τους, ήταν το επιβλητικό ξενοδοχείο Ίλιον Παλλάς επί Σταδίου και Κολοκοτρώνη, αλλά και οι κινηματογράφοι Έσπερος και Αττικόν.
Ο ουρανοξύστης που τάραξε την «ήρεμη όψη της πλατείας Συντάγματος»
© Harrison Forman Collection/UWM Libraries/FORTEPAN
Μέχρι και σήμερα διακρίνεται η φινέτσα του κτιρίου, άμα αφήσεις το βλέμμα σου να περιπλανηθεί στους ορόφους του. Εκείνο που ίσως δε γίνεται αντιληπτό είναι ότι για τέλη της δεκαετίας 1910, το Μέγαρο αυτό ήταν μια μοντέρνα προσαρμογή της νεοκλασικής τυπολογίας των μεγάρων: έχει επίπεδη στέγη και λιτό, όχι επιτηδευμένο διάκοσμο. Διαθέτει, βέβαια, αετώματα και φουρούσια, αλλά ενταγμένα σε μια αλληλουχία πολλών ανοιγμάτων, κάτι που δε συναντούσες σε άλλα κτίρια της εποχής.
Μιλάμε για πάνω από 100 χρόνια πίσω.
Μάλιστα, για την ανέγερση του Μεγάρου είχε κατεδαφιστεί τριώροφη νεοκλασική οικία, ιδιοκτησίας Στέφανου Ξένου, που αποτελούσε ένα από τα πιο γνωστά ξενοδοχεία της πόλης για τους Ευρωπαίους ταξιδιώτες, με σχετικές αναφορές στους τουριστικούς οδηγούς εκείνης της εποχής, υπό την επωνυμία «Ξενοδοχείο των Ξένων», ενώ στο ισόγειο βρισκόταν το περίφημο καφενείο του Αντωνιάδη. Με άλλα λόγια, προϋπήρχε ένα κτίριο διάσημο για τους κατοίκους και τους επισκέπτες, που χάθηκε για ένα «επιθετικό» καθ’ ύψος κτίριο, έναν «ουρανοξύστη».
«Διεταράχθη αποτόμως η έως τότε ήρεμος όψις της πλατείας του Συντάγματος», σημειώνει ο μελετητής Μπίρης.
Και, όπως ακριβώς συνέβη και πολύ αργότερα με το πολύ μεγαλύτερο τόλμημα του Πύργου Αθηνών στους Αμπελόκηπους, στην κοινωνία διαδόθηκε φόβος, ανησυχία, πανικός για το μέλλον του χαρακτήρα της πρωτεύουσας, όπως και την αντισεισμική απόδοση ενός τόσο ψηλού κτιρίου. Όπως αναφέρεται σε φύλλο του Ριζοσπάστη (20/1/1918), «κατόπιν αποφάσεως του υπουργού Συγκοινωνίας συνιστάται επιτροπή, όπως εξετάσει την εν τη πλατεία του Συντάγματος οικίαν Γιάνναρου από απόψεως ασφάλειας και στερεότητος».
Τελικά, τίποτα το μεμπτό δε βρέθηκε από την εξεταστική επιτροπή σε επίπεδο στατικότητας.
Ωστόσο, η αναμπουμπούλα που είχε προκληθεί ήταν αρκετή για να θεσπιστεί διάταγμα ρύθμισης των κτιριακών υψών σε πανελλαδική κλίμακα. Σύμφωνα με το διάταγμα που εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 1919, ορίστηκε «ως επιτρεπόμενο ύψος τα δώδεκα δέκατα πλάτους της οδού, οπωσδήποτε δε, εις οδούς μικρότερου των 8,50 μέτρων πλάτους, ύψος 10 μέτρων» και ως ανώτατο όριο που κανένα κτίριο έκτοτε δεν μπορούσε να υπερβεί ήταν τα 22 μέτρα.
Με επόμενο διάταγμα το 1922, το ανώτατο ύψος για την περιοχή του αθηναϊκού κέντρου μεταφέρθηκε στα 26 μέτρα, αλλά δε θα αργούσε η επείγουσα ανάγκη στέγασης των προσφύγων που θα κατέφταναν από τη Μικρά Ασία, προκαλώντας τη χάραξη νέας οικοδομικής πολιτικής.
