7 με 3 στο Υπουργείο Εμπορίου τη δεκαετία του 1990

Τι συμβαίνει όταν ένα βλέμμα στρέφεται στο δημόσιο, έναν από τους πιο αόρατους θεσμούς της ελληνικής κοινωνίας; Ο φωτογράφος Μιχάλης Πατσούρας, με το λεύκωμα 7 a.m. – 3 p.m., καταγράφει με ειλικρίνεια, διακριτικότητα και σχεδόν ντοκιμαντερίστικη ματιά τη ρουτίνα ενός υπουργείου, την περίοδο που εργαζόταν ο ίδιος στο Υπουργείο Εμπορίου.

Οι φωτογραφίες του, τραβηγμένες με ένα μικρό και αθόρυβο μέσο, αποτελούν ένα σπάνιο αρχείο μιας άλλης εποχής, όχι τόσο μακρινής, αλλά ήδη φορτισμένης με την αίσθηση του «τότε».

Ο Μιχάλης Πατσούρας δε στήνει ούτε κατηγορεί. Παρατηρεί. Και μέσα από τη φθορά των επίπλων, τη σιωπή των διαδρόμων και τις κουρασμένες κινήσεις των υπαλλήλων, δημιουργεί ένα σώμα εικόνων που λειτουργεί ως κοινωνικό πορτρέτο, αλλά και ως προσωπική κατάθεση. Ένα έργο που, ενώ έμεινε στο συρτάρι για πάνω από 20 χρόνια, έρχεται τώρα στο φως, τη στιγμή που το κοινό είναι έτοιμο να το δει αλλιώς.

Με αφορμή την έκδοση του λευκώματος από τις εκδόσεις Hyper Hypo, μιλήσαμε με τον Μιχάλη Πατσούρα για την ανάγκη της τεκμηρίωσης, τον ρόλο της φωτογραφίας στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης, και τη διαδρομή που τον οδήγησε από έναν εργασιακό θάλαμο του Δημοσίου, στην παραίτηση και αργότερα στην επαγγελματική ενασχόληση με τη φωτογραφία.

Πώς προέκυψε η ιδέα για το λεύκωμα 7 a.m. – 3 p.m. και ποια ήταν η προσωπική σας σχέση με το Υπουργείο Εμπορίου πριν αποφασίσετε να το αποτυπώσετε φωτογραφικά;

Σαν ιδέα ξεκίνησε με την ολοκλήρωση του project. Το λεύκωμα προέκυψε από την ανάγκη μου να επικοινωνήσω το φωτογραφικό μου έργο στον κόσμο. Η σχέση με το υπουργείο ήταν καθαρά εργασιακή. Προσλήφθηκα στο υπουργείο κάποιους μήνες μετά την εγγραφή μου στη σχολή φωτογραφίας.

Ανέκαθεν ο ελληνικός δημόσιος τομέας ήταν ένας τομέας με αντιφάσεις: απαραίτητος και απογοητευτικός ταυτόχρονα. Πώς καταφέρατε να αποτυπώσετε αυτή τη διττή φύση μέσα από τις φωτογραφίες σας;

Εξαρχής ήταν σκοπός μου να καταγράφω αυτά που έβλεπα ως παρατηρητής και να είμαι όσο πιο αντικειμενικός μπορούσα. Δε με ενδιέφερε η κριτική, αλλά η ειλικρινής καταγραφή των όσων διαδραματίζονταν μπροστά μου. Πιστεύω βέβαια πως για να το καταφέρω αυτό έπαιξε μεγάλο ρόλο ο τρόπος, αλλά και το μέσο με το οποίο φωτογράφιζα, το οποίο ήταν αθόρυβο και μικρό σε διαστάσεις.

Ποιοι ήταν οι πιο σημαντικοί άνθρωποι ή στιγμές που σας έκαναν να καταλάβετε ότι η φωτογραφία ήταν το μέλλον σας, ενώ εργαζόσασταν στο Υπουργείο;

Η απόφαση να γίνω φωτογράφος προϋπήρξε του δημοσίου. Ήταν μια απόφαση που πήρα σε μια δύσκολη φάση της ζωής μου. Όταν ανακάλυψα τη φωτογραφία, λειτούργησε μέσα μου σαν βάλσαμο. Θα μπορούσα να πω πως την ανακάλυψή της την οφείλω στον πατέρα μου. Αυτός ήταν που για πρώτη φορά με μύησε σ’ αυτόν τον καινούριο, γοητευτικό κόσμο.

Στη φωτογραφική σειρά, βλέπουμε γραφεία γεμάτα χαρτιά, φθαρμένα έπιπλα και υπαλλήλους σε ρουτίνες. Πώς καταφέρατε να αποτυπώσετε την ενέργεια του δημόσιου τομέα με τέτοια αμεσότητα και ειλικρίνεια;

Νομίζω ότι η απάντηση σ’ αυτήν την ερώτηση περιέχεται στην απάντηση που έδωσα στην ερώτηση νούμερο 2.

Η σειρά παραμένει αθέατη για πάνω από δύο δεκαετίες. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να την παρουσιάσετε τώρα και ποιο ήταν το συναίσθημα όταν είδατε την ανταπόκριση του κοινού στις εκθέσεις;

Κάθε τι πιστεύω πως έχει τον χρόνο του και για τη συγκεκριμένη δουλειά πιστεύω πως τώρα ήταν η κατάλληλη χρονική περίοδος για να γίνει η προβολή της. Εάν αυτό συνέβαινε πριν από είκοσι χρόνια δε θα δημιουργούσε σε κανέναν έκπληξη, γιατί ήταν το σύνηθες, κάτι οικείο, καθημερινό.

Μετά την απόφασή σας να παραιτηθείτε το 2000 και να αφοσιωθείτε στη φωτογραφία, ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε στο νέο σας επαγγελματικό δρόμο;

Στην αρχή έπρεπε να προσαρμοστώ στους ρυθμούς της νέας πραγματικότητας. Αυτό έγινε γρήγορα, γιατί δεν το έβλεπα απλά και μόνο σαν δουλειά που έπρεπε από αυτήν να βιοποριστώ. Ίσα-ίσα, που έπαιρνα μεγάλη ευχαρίστηση τόσο από τη διαδικασία όσο και από το αποτέλεσμα. Οπότε οι προκλήσεις ήταν και παραμένουν στο επίπεδο του άγνωστου που σε καλεί κάθε φορά σε καινούριες εξερευνήσεις.

Μπορώ να πω πως είμαι από τους ανθρώπους που τους αρέσει η δράση και το καινούργιο. Ίσως, αν έμενα στο δημόσιο, να βολευόμουν στην ασφάλεια που μου παρείχε και να μην έκανα τίποτα απ’ αυτά που ονειρευόμουν να κάνω. Εγώ ήθελα να αποκτήσω εμπειρίες και να καταγράψω όσα περισσότερα μπορούσα βλέποντας και μαθαίνοντας τον κόσμο μέσα από τη διαδικασία της φωτογράφισης.

Πώς νομίζετε ότι το λεύκωμα 7 a.m. – 3 p.m. σχετίζεται με τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και τι νομίζετε ότι μπορεί να δει το κοινό σήμερα στις φωτογραφίες εκείνες, που ίσως δεν μπορούσε να δει τότε;

Όλα εξελίσσονται και όλα αλλάζουν. Το 7 a.m. – 3 p.m. αποτελεί ένα ντοκουμέντο, μία αποτύπωση της ζωής μιας άλλης εποχής (όχι βέβαια και τόσο μακρινής) στο πλαίσιο του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα. Την εποχή εκείνη όλο αυτό φάνταζε σαν μία κανονικότητα στην οποία σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε εύκολα τα κακώς κείμενα, από τις συνθήκες εργασίας ως τον τρόπο διεκπεραίωσης των εργασιών.

Στο βιβλίο υπάρχει ένα δοκίμιο του Ηρακλή Παπαϊωάννου που εντάσσει την εργασία σας στον ελληνικό δημόσιο τομέα. Ποια είναι η αξία για εσάς αυτού του θεωρητικού πλαισίου και πώς το βλέπετε να συμπληρώνει τη φωτογραφική σας δουλειά;

Αν οι φωτογραφίες αποτελούν μία οπτική καταγραφή, το κείμενο του Ηρακλή θα μπορούσα να πω ότι αποτελεί ένα είδος χρονικής τοποθέτησης του θέματος στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Θεωρώ πως είναι ό, τι καλύτερο θα μπορούσε να γραφτεί για το συγκεκριμένο project.

Η δουλειά σας ισορροπεί μεταξύ τεκμηρίωσης και προσωπικής ματιάς. Πόσο δύσκολο ήταν να διατηρήσετε αυτή την ισορροπία όταν φωτογραφίζατε ανθρώπους που βρίσκονταν σε μια καθημερινή, σχεδόν απογοητευτική, ρουτίνα;

Η προσωπική ματιά νομίζω ότι είναι κάτι αναπόφευκτο για όλους τους ανθρώπους και ειδικά για τους καλλιτέχνες και καθορίζεται από την προσωπικότητα, τον χαρακτήρα, τα βιώματα, την ιδεολογία και τις προσλαμβάνουσες που έχει ο καθένας. Όσο για την τεκμηρίωση, στην περίπτωση της συγκεκριμένης δουλειάς, νομίζω ότι είναι αποτέλεσμα της αθωότητας με την οποία αποτύπωνα τότε πρόσωπα και καταστάσεις, η οποία εξασφάλισε ένα είδος αντικειμενικότητας στην παρατήρηση και τη μεσολάβηση.

Έχετε συνεργαστεί με πολλά μεγάλα έργα και περιοδικά, αλλά η δουλειά σας με κοινωνικό περιεχόμενο είναι ιδιαίτερα αναγνωρίσιμη. Τι πιστεύετε ότι προσφέρει η φωτογραφία ως μέσο κοινωνικής καταγραφής και πώς τη χρησιμοποιείτε στην προσωπική σας καλλιτεχνική προσέγγιση;

Η κοινωνική καταγραφή είναι ο φωτογραφικός τομέας που μου αρέσει περισσότερο από όλους τους άλλους. Σίγουρα ένα φωτογραφικό project ή μία ιστορία δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, μπορεί όμως να ευαισθητοποιήσει και να δείξει σε κάποιους τον κόσμο από μία άλλη οπτική γωνία. Για μένα, πέρα από τη φωτογραφική διαδικασία, που πρωτίστως με παρακινεί, μ’ αρέσει μέσα από τη φωτογραφία να γνωρίζω τον κόσμο μπαίνοντας κάθε φορά και σ’ ένα διαφορετικό σύμπαν, το οποίο με καλεί να το εξερευνήσω.

Η παρουσίαση του λευκώματος στο Hyper Hypo σηματοδοτεί μια νέα φάση για το έργο σας. Ποια είναι τα συναισθήματα σας, καθώς περιμένετε να δείτε τις φωτογραφίες σας να εκτίθενται για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό με αυτή τη μορφή; Τι περιμένετε να αποκομίσει το κοινό από αυτή την παρουσίαση;

Πιστεύω πως η έκδοση ενός φωτογραφικού λευκώματος σηματοδοτεί την ολοκλήρωση του εκάστοτε φωτογραφικού έργου. Είμαι πολύ χαρούμενος που η δουλειά αυτή πήρε τον δρόμο της με αυτήν τη μορφή. Η αλληλεπίδραση του κοινού με τον δημιουργό είναι ένα πολύ σημαντικό στάδιο. Μπορείς να συζητήσεις με τον δημιουργό για πράγματα που σε άλλη περίπτωση θα έμεναν στο επίπεδο των σκέψεων.

Το λεύκωμα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, οι οποίες είναι γνωστές για την ποιότητα και την επιμέλεια των εκδόσεών τους. Πώς συνεργαστήκατε με την ομάδα τους για να φέρετε το έργο σας στο προσκήνιο και ποια είναι η σημασία αυτής της συνεργασίας για την παρουσίαση του λευκώματος;

Η συνεργασία μας ήταν άψογη εξαρχής. Από την πρώτη μας κιόλας συνάντηση κατάλαβα πως πρόκειται για μία πολύ καλά οργανωμένη επαγγελματική ομάδα, άψογη σε όλους τους τομείς. Τους ευχαριστώ για την πρωτοβουλία τους να εκδώσουν το φωτογραφικό μου έργο και να το συμπεριλάβουν στις εκδόσεις τους

***INFO

Το Hyper Hypo ανακοινώνει τη νέα του έκδοση, το φωτογραφικό λεύκωμα 7 a.m. – 3 p.m. του φωτογράφου Μιχάλη Πατσούρα. Η παρουσίαση θα πραγματοποιηθεί στον υπόγειο χώρο του βιβλιοπωλείου (Βορέου 10) την Τετάρτη, 8 Οκτωβρίου στις 8 μ.μ., με συνομιλία του καλλιτέχνη με τη δημοσιογράφο Ξένια Γεωργιάδου.

Επίσης, θα εγκαινιαστεί έκθεση φωτογραφιών που περιλαμβάνονται στην έκδοση.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ