Ο πέτρινος πύργος όπου σύμφωνα με τον θρύλο έμενε ο Πασάς του Πειραιά
Μέσα στα χρόνια, ο πέτρινος πύργος στο Πασαλιμάνι έχει αποκτήσει πολλά διαφορετικά ονόματα, ενώ ένας θρύλος θέλει να αποτέλεσε κατοικία του τοπικού πασά για να κάνει τα μπάνια του στο έρημο λιμάνι της Ζέας.
- 23 ΑΠΡ 2024
Με πάνω από 80 μέτρα ύψους, ο ουρανοξύστης στην οδό Μιαούλη που ανακατασκευάστηκε και πλέον μετράει αντίστροφα για τα επίσημα εγκαίνια, έχει το προνόμιο να χαρακτηρίζεται λόγω επιβλητικότητας ως Πύργος Πειραιά, ένα όνομα που κανονικά προσδιορίζει κτίρια με συγκεκριμένα τυπολογικά στοιχεία, όπως οι νεογοτθικού στυλ επαύλεις του 19ου αιώνα που οικοδομούσαν οι εύπορες οικογένειες στην αττική γη για θέρετρα.
Τέτοια παραδείγματα βρίσκουμε κατά κόρον στο Στροφίλι στην Κηφισιά, στο Παλαιό Φάληρο αλλά και διάσπαρτα στον Δήμο Πειραιά και το Πασαλιμάνι, από την εποχή που το επίνειο της νεαρής πρωτεύουσας μετρούσε λίγους περισσότερους από 10.000 κατοίκους, κατά βάση πρόσφυγες που εργάζονταν στη βιομηχανική ζώνη.
Πιο συγκεκριμένα, απ’ τις αρχές της δεκαετίας του 1870, η ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη με τη χρήση ατμομηχανών στα εργοστάσια κάνει τον Πειραιά να προσομοιάζει στο Μάντσεστερ της Αγγλίας, και οι οικισμοί επεκτείνονται πρώτη φορά προς το Πασαλιμάνι και την Καστέλα, δύο προνομιακές τοποθεσίες με θέα στη θάλασσα όπου μεγαλοαστοί οικοδομούν επαύλεις. Εκεί ορθώνεται η περίφημη συνοικία των επαύλεων από τον αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλλερ (από την οποία διασώζεται σήμερα μόνο μία), εκεί εντοπίζονται επίσης φρουριακού τύπου κτίρια που αναφέραμε παραπάνω.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο λιθόκτιστος πύργος στη συμβολή των οδών Κάνιγγος και Σηραγγείου, που τραβάει σήμερα το βλέμμα σου όπως κινείσαι απ’ την πλατεία Αλεξάνδρας στην πλατεία Κανάρη. Πρόκειται για ένα διώροφο κτίριο με δώμα και βεράντα, το αρχιτεκτονικό στυλ του οποίου ρυθμίζουν οι πυργοειδείς απολήξεις (σαν πολεμίστρες) στη στέγη και τα οξυκόρυφα παράθυρα.
Είναι ένα κτίριο που «κατατάσσεται στα εκλεκτικιστικά κτίρια του τέλους του 19ου αι. με στοιχεία νεογοτθικής αρχιτεκτονικής», όπως διαβάζουμε στην πλατφόρμα τεκμηρίωσης Piraeus Arch Walks, παρόλο που ο λαϊκός θρύλος θέλει το επιβλητικό κτίριο να υπήρχε από την Τουρκοκρατία και μάλιστα να κατοικούταν από τον τοπικό Οθωμανό πασά του λιμανιού.
Έτσι, για χρόνια ο πέτρινος πύργος στην παραλιακή οδό προσδιοριζόταν σαν «το σπίτι του Πασά», με τους Πειραιώτες να αφηγούνται ότι εκεί διέμενε ο διοικητικός επικεφαλής για να απολαμβάνει το μπάνιο με το χαρέμι του στον ερημικό λιμένα της αρχαίας Ζέας, ενώ παράλληλα την ίδια ιστορία συνήθιζαν να αποδίδουν ως εξήγηση και για το όνομα Πασαλιμάνι. Ωστόσο, γνωρίζουμε σήμερα ότι το όνομα του όρμου είχε προκύψει επειδή χρησιμοποιούταν για τον ελλιμενισμό των τουρκικών πλοίων και λειτουργούσε υπό την κυριαρχία του Πασά της Εύβοιας, ενώ το συγκεκριμένο κτίριο δεν υπήρχε εκείνη την εποχή.
Η ιστορία του Πέτρινου Πύργου στο Πασαλιμάνι
© Andreas Papakonstantinou/Tourette Photography
Στοιχεία με την χρονολογία ανέγερσης και τον πρώτο ιδιοκτήτη δεν διασώζονται, δυστυχώς. Μπορούμε όμως να προσεγγίσουμε τη γέννησή του μέσα απ΄ το φωτογραφικό αρχείο του Πειραιά, μιας και το κτίριο αυτό διακρίνεται με ευκολία, όχι μόνο λόγω του εντυπωσιακού σχήματος με τις πολεμίστρες αλλά και των μεγάλων φοινικόδεντρων που βρίσκονταν φυτεμένες στην αυλή του (λόγω αυτών, είχε περάσει στην καθομιλουμένη του Πειραιά και ως «σπίτι με τους φοίνικές»).
Πιο συγκεκριμένα, το κτίριο εντοπίζεται στον φωτογραφικό φακό των αδερφών Ρωμαίδη κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, όπως και σε φωτογραφίες που ελήφθησαν το 1891 από τον μελετητή των Αθηνών και αρχαιολόγο Walter Judeich, αλλά και σε υλικό αρχαιολόγων του 1885, όταν και αποκαλύπτονται τα αρχαία ερείπια από τους νεώσοικους της Ζέας, το τμήμα δηλαδή του αρχαίου λιμανιού που χρησιμοποιούταν για τη φύλαξη πλοίων.
Οι μαρμάρινοι κίονες είχαν χρησιμοποιηθεί στην ανέγερση του νέου κτιρίου, ενώ μέρος αυτών κοσμούσε την αυλή μαζί με τους φοίνικες, όπως φαίνεται σε φωτογραφικό υλικό του 20ου αιώνα.
Πρώτη γραπτή αναφορά για το επίμαχο κτίριο βρίσκουμε στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς, με έτος κυκλοφορίας το 1906-1907, όπου αναφέρεται ως Οικία Σολωμού και εντοπίζεται στο σημείο περιγραφής των νεώσοικων της αρχαίας Ζέας: «Ενταύθα προ της οικίας του κ. Σολωμού και εν τω προκειμένω γήπεδω φαίνεται το τελευταίο τείχος αυτών και το τέρμα της εσχάρας και η σειρά των εκατέρωθεν ταύτης κιόνων, των υποβασταζόντων την στέγην».
Σήμερα, οι φοίνικες έχουν ξεριζωθεί, αποκαλύπτοντας καλύτερα τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του κτιρίου.
Στην πρόσοψη, ο επισκέπτης θα παρατηρήσει την μαρμάρινη επιγραφή «Ι. Τζιβανιώτη 1907». Πρόκειται για επιγραφή που τοποθετήθηκε πιθανότατα με τη μεταπώληση του οικήματος στην οικογένεια Τζιβανιώτη, πράγμα που οδήγησε σε ένα ακόμη όνομα για το μυστηριώδες κτίριο που χάνεται στα βάθη της ιστορίας. Είτε ως οικία Τζιβανιώτη ή ως οικία Σολωμού, ως «σπίτι με τους φοίνικες», «σπίτι του Πασά» ή Πέτρινος Πύργος (που είναι και το πιο ακριβές), το κτίριο συνεχίζει να εξιτάρει τη φαντασία για τις πολλές και άγνωστες ιστορίες που κρύβει, χωρίς να υπάρχουν τα στοιχεία βέβαια για να τις τεκμηριώσουν.
Έχει χαρακτηριστεί νεότερο μνημείο.
