Ποιον απεικονίζει η χάλκινη κεφαλή στην είσοδο του Πολυτεχνείου
Δεν πρόκειται για κάποιον από τους νεκρούς του Πολυτεχνείου, παρόλο που αποτυπώνει πιστά την οδύνη και τον πόνο στην έκφραση.
- 17 ΝΟΕ 2023
Με την ελαφριά κυρτή στάση και το απλανές βλέμμα, η μνημειακών διαστάσεων κεφαλή που βρίσκεται τοποθετημένη στην είσοδο του Πολυτεχνείου, μερικά μέτρα μακριά από τη σιδερένια πόρτα την οποία καταπλάκωσε μαζί με εξεγερμένους φοιτητές το τανκ της Χούντας στις 17 Νοέμβρη του 1973, προσωποποιεί σιωπηλά σε κάθε επέτειο τον θρήνο και την αυτοθυσία για ελευθερία. Σε αυτό το σημείο, κατατίθενται τα στεφάνια και τα λουλούδια προς τιμήν των νεκρών φοιτητών, με αποτέλεσμα πολλοί να θεωρούν λανθασμένα ότι απεικονίζει κάποιον νεαρό από τα θύματα.
Το όνομα του δημόσιου γλυπτού είναι πράγματι Προς τιμή των θυμάτων, αλλά δεν συνδέεται τόσο άμεσα με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Το έργο ανήκει στον επιφανή κατά τον 20ο αιώνα γλύπτη Μέμο Μακρή. Έναν άνθρωπο που από νωρίς εμφάνισε ελευθεριακές και αντικαθεστωτικές κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά ιδέες, έπειτα υπήρξε μέλος του ΕΑΜ και ανέπτυξε αντιστασιακή δράση στην Κατοχή, ώσπου επιβιβάζεται στο θρυλικό Ματαρόα και φεύγει για το Παρίσι.
Στο ίδιο πλοίο βρισκόταν και ο διεθνούς κύρους και απόλυτα επιδραστικός για τη διαμόρφωση της έννοιας του ελληνικού έθνους ιστορικός Νίκος Σβορώνος, με τον οποίον ο Μακρής αναπτύσσει σχέσεις και φιλοτεχνεί τις πρώτες προτομές του – μία μεταγενέστερη αυτών έμελλε χρόνια αργότερα να βρεθεί έξω από το Πολυτεχνείο.
Στη Γαλλία, ο Μακρής επεκτείνει την πολιτική του δράση και ταυτόχρονα βουτάει με ζέση στα ρεύματα της Δύσης, στη μοντέρνα τέχνη, τη γλυπτική σχολή του Ροντέν, ανακαλύπτοντας μια νέα ελευθερία σε σχέση με όσα είχε διδαχθεί. Ως σπουδαστής της ΑΣΚΤ, ο Μακρής είχε μαθητεύσει στα εργαστήρια των Κώστα Δημητριάδη, Επαμεινώνδα Θωμόπουλο και Μιχάλη Τόμπρο. Η δεύτερη ζωή του ως καλλιτέχνη στο εξωτερικό, πρώτα στο Παρίσι και μετά (αφότου απελάθηκε από τη Γαλλία το 1950 λόγω πολιτικών φρονημάτων) στην Ουγγαρία αποτυπώνονται στις λεπτομέρειες της κεφαλής του Πολυτεχνείου.
(ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ/EUROKINISSI)
«Ιδιαίτερη εντύπωση δημιουργεί η έμφαση στα καθαρά πλαστικά στοιχεία και στην ισορροπία του συνόλου, καθώς και ο περιορισμός στο ουσιαστικό», λέει το σχετικό λήμμα στον ιστότοπο Γλυπτά της Αθήνας από πρόγραμμα των atenistas και επιμέλεια της Έλενας Γραμμένου, «αυτή η προτομή βασίζεται σε μια σειρά από αφηρημένα χαρακτηριστικά, όπως […] η αρμονική συνεργασία των επιπέδων και η ισορροπία των όγκων». Με απλά λόγια, το γλυπτό σε μεγάλο βαθμό αποκλίνει από την αυτούσια, ακαδημαϊκή αποτύπωση και αφαιρώντας στοιχεία εστιάζει στο αίσθημα, την ενέργεια.
Το γλυπτό στην είσοδο του Πολυτεχνείου κατασκευάζεται το 1979, αφότου έχει αποκατασταθεί η δημοκρατία και ο Μέμος Μακρής έχει επιστρέψει μόνιμα στην πατρίδα του, την Ελλάδα. Είναι η περίοδος που η Πολιτεία αναγνωρίζει το έργο του: τον Μάρτιο εκείνου του έτους, διοργανώνεται με τη συνεργασία της Εθνικής Πινακοθήκης Αθήνας, του Υπουργείου Πολιτισμού και της Εθνικής Πινακοθήκης Βουδαπέστης μια μεγάλη αναδρομή έκθεση στο όνομά του.
Ανάμεσα στα εκθέματα βρίσκεται και η μνημειακών διαστάσεων χάλκινη κεφαλή με τίτλο Προς τιμήν των θυμάτων, που βασίζεται σε παλαιότερη προτομή για το πρόσωπο του ιστορικού Νίκου Σβορώνου.
«Από το 1975, που απέκτησα ξανά την ιθαγένειά μου έρχομαι στην Ελλάδα [σ.σ. του είχε αφαιρεθεί το 1955]· ωστόσο, τώρα νιώθω πως έρχομαι για πρώτη φορά, γιατί ήρθα με τα έργα μου μαζί», φέρεται να δηλώνει ο ίδιος στα εγκαίνια της έκθεσης. Το έργο αυτό αποφασίζει τελικά να το δωρίσει στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στη μνήμη των νεκρών του 1973. Πρύτανης εκείνη την περίοδο στο ΕΜΠ ήταν ο φίλος του και σύντροφος από το ΚΚΕ, Γεώργιος Βουδούρης.
