Κανένας δεν θα σου πει πώς θα θρηνήσεις για τα αγαπημένα σου πρόσωπα

Από τα πρώτα δευτερόλεπτα, έβαλα και τον εαυτό μου στη θέση της μάνας. Έβαλα και τη δική μου μητέρα, στη θέση του μικρού κοριτσιού. Σκέφτηκα πως εύκολα θα έδινα ό,τι έχω για να αποκτήσω πρόσβαση -έστω δυο λεπτών-, σε αυτήν την εφαρμογή. Να πω τη λέξη ‘μαμά’ μετά 21 χρόνια, με την εικόνα της μπροστά μου. Ιδανικά, να τη δω να χαμογελά, να της πω ‘σε αγαπώ’ και ‘αντίο’. Σκέφτηκα αν θα άντεχα ανάλογη στιγμή πριν 20 χρόνια. Η απάντηση ήταν ξεκάθαρα, ‘όχι’ και οι λόγοι πολλοί. Τώρα που το πρόσωπο της μάνας μου έχει φθαρεί ως εικόνα στο μυαλό μου, που έχω ξεχάσει τη φωνή της, τις εκφράσεις της, θα το έκανα χωρίς δεύτερη σκέψη.

Αν σκέφτεσαι ‘είναι ένα ψέμα’ θέλω να μου πεις το πρακτικό της στιγμής που, μέσα στην απελπισία σου, σηκώνεις το βλέμμα στον ουρανό και λες ‘βοήθεια’ -νιώθοντας τη βεβαιότητα πως κάποιος θα βάλει ‘πλάτη’.

Φράσεις όπως το ‘δεν είναι πραγματικότητα’ μεταφράζονται, στο μυαλό μου, ως ότι δεν έχεις περάσει ποτέ κάτι που αρνήθηκες πεισματικά να δεχθείς, γιατί ήξερες πως τη στιγμή που θα το κάνεις, θα πάψεις να αναπνέεις και να ζεις. Κοίταξες έτσι, από την άλλη, έως ότου αποφασίσεις αν θα συνεχίσεις ή θα παραιτηθείς. Αν διαβάζεις αυτές τις γραμμές, συνέχισες, αφού πρώτα άρχισες τη σχετική δουλειά.

Δηλαδή, έβαλες το ένα πόδι πίσω από το άλλο, σηκώθηκες από το κρεβάτι ή τον καναπέ και άρχισες να ξαναλειτουργείς, επί των βασικών -πριν περάσεις στα πιο σύνθετα μέχρι να εξαντληθούν τα στάδια του θρήνου. Ιδανικά ζήτησες και βοήθεια από ειδικούς. Και κατάλαβες πως άλλο είναι να λες ‘προχωρώ’ και άλλο όντως να το κάνεις, χωρίς να σε συνοδεύουν σκιές (σκέψεις, φόβοι, αντανακλαστική αδιαφορία, το αίσθημα του μάταιου κλπ) σε αυτήν την πορεία.

Εν τω μεταξύ, όσοι έχουμε βιώσει τον πόνο της απώλειας δεν ανήκουμε σε κάποια κάστα, με συγκεκριμένες συνήθειες και κώδικα επικοινωνίας. Κάθε φορά που άνθρωπος του περιβάλλοντος μου χάνει κάποιον, οι υπόλοιποι μου λένε ‘ξέρεις εσύ’. Όχι φίλοι μου. Δεν είμαι κάποια γκουρού του θανάτου. Δεν σημαίνει πως επειδή έχω χάσει τα πάντα, έχω βρει το μαγικό τρόπο να μένω ανεπηρέαστη. Δεν υπάρχει τέτοιος τρόπος. Και σκατά ξέρω. Όπως σκατά ξέρεις κι εσύ για τον άλλον που θρηνεί. Και προφανώς δεν έχεις δικαίωμα να τον κρίνεις. Μιλάμε για επιβίωση. Όταν ‘παίζεται’ η ζωή σου, δεν μπορείς να ξέρεις πού μπορείς να φτάσεις. Οπότε είναι προτιμότερο να μη μιλάς. Και αν μιλήσεις, μίλα για την πάρτη σου. Άσε τους άλλους στην άκρη.

Θέλεις να μιλήσουμε και για το ηθικό μέρος του πράγματος; Θες να αναφερθούμε στο ‘βιασμό μνήμης, ψυχής και πόνου και μάλιστα σε ζωντανή μετάδοση’ που έγραψε ο φίλος μου, Σταύρος Καραϊνδρος στο Facebook; Θα δεχθώ, προς χάριν της (εικονικής) συζήτησης πως ο σκοπός του τηλεοπτικού σταθμού δεν ήταν να απαλύνει ψυχές, αλλά τα τηλεοπτικά νούμερα. Kαι δεν υπάρχει η παραμικρή ηθική σε αυτό -όπως και σε πολλά άλλα που ζεις κάθε μέρα. Επί της ουσίας, όμως, δεν βλέπω κάποιο βιασμό ψυχής ή πόνου, όταν η μητέρα έχει επιλέξει να μπει στη διαδικασία. Και εφόσον εκείνη το επέλεξε, εμάς δεν μας πέφτει λόγος.

Με όλα αυτά, θέλω να πω ότι ουδείς έχει δικαίωμα να κρίνει το ‘καταφύγιο’ που βρήκε η Jang JiSung, για να χαιρετήσει -όπως είπε- τη Nayeon, το κοριτσάκι της που πέθανε στα 7 της χρόνια (το 2016) από ασθένεια που δεν έγινε γνωστή. Η μητέρα πηγαίνει στο -ας πούμε- νεκροταφείο, μια φορά το μήνα. Έχει κάνει tattoo το όνομα και τα γενέθλια της Nayeon και φορά μεταγιόν που ‘χει τις στάχτες της.

Το video που έγινε viral ανήκει σε εκπομπή (με τίτλο Meeting You), με αντικείμενο την ευκαιρία στους ανθρώπους που πενθούν μια απώλεια, να αποχαιρετήσουν τους αγαπημένους τους, μέσω virtual reality. Η μάνα φορούσε γυαλιά, αλλά και γάντια που έδιναν την αίσθηση της αφής, ενώ για τη δημιουργία της ψηφιακής κόρης της (avatar), χρησιμοποιήθηκε κάθε λεπτομέρεια από εικόνες και video της μικρής, όπως γράφει η Aju Business Daily. Η Jang JiSung, η οποία έχει άλλα τρία παιδιά, συμφώνησε να πάρει μέρος στο ντοκιμαντέρ “για να βοηθήσω όσους έχουν χάσει παιδί, όπως εγώ ή αδελφό ή γονιό”. Μετά το γύρισμα, δήλωσε ότι “ίσως αυτός να είναι ο πραγματικός παράδεισος. Ήταν το όνειρο που πάντα ήθελα”. Στο κοινό της εκπομπής βρίσκονταν ο πατέρας και τα αδέλφια της Nayeon.

“Τρία χρόνια μετά, δεν έχω σταματήσει να σκέφτομαι πως θα ήταν χρήσιμο να την αγαπώ περισσότερο από όσο μου λείπει. Να μην νιώθω άρρωστη, αλλά έτοιμη για όταν ξανασυναντηθούμε”. Μετά το θάνατο της. Όχι σε άλλο VR.

Η Virtual Reality χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια για πολλούς λόγους (από τους χειρότερους μέχρι τους καλύτερους). Τα ολογράμματα νεκρών διασημοτήτων είναι όλο και πιο τακτικά, στις μουσικές σκηνές των ΗΠΑ (εσχάτως και σε ταινία του Hollywood), ενώ υπάρχει και πρόγραμμα που βοηθά τους ανθρώπους οι οποίοι φοβούνται το θάνατο. Ερευνητές του University of Barcelona έχουν χρησιμοποιήσει τον εξοπλισμό για εμπειρίες που πλησιάζουν το θάνατο, ώστε να δουν πώς ανταποκρίνονται στα φαινόμενα οι μετέχοντες.

Για τη συνολική εικόνα, επικοινώνησα με την Αγγελική Ζαφειροπούλου, Ψυχολόγο, Msc, ειδική στη ψυχοθεραπεία ατόμου, οικογένειας και ζευγαριού, για να δώσει και την διάσταση στο επίπεδο ψυχολογίας.

“Η διαδικασία του πένθους, εμπεριέχει την αποδοχή και σε δεύτερο χρόνο την ανακούφιση. Όταν κάποιος σου δίνει τη δυνατότητα να ξαναδείς τον άνθρωπο σου, πόσο εύκολα μπορεί να γίνει αυτό διαχειρίσιμο, ώστε να μην το αναζητήσει ξανά; Η κριτική δεν αφορά τον άνθρωπο που αναζητά την ανακούφιση, αλλά το πώς μπορεί η διαδικασία να είναι διαχειρίσιμη. Σίγουρα αφορά και τη δουλειά που ‘χει κάνει κάθε άνθρωπος πάνω στο πένθος. Διαφορετικά θα αντιδράσει κάποιος που το ‘χει δουλέψει και διαφορετικά ένας που έχει αποφύγει κάθε διαχείριση συναισθημάτων.

 

 

Το πένθος έχει μια αποδοχή: πως κάτι έχει τελειώσει. Τα διαδικαστικά που ακολουθούν το θάνατο έχουν συμβολικό χαρακτήρα. Αφορούν το αντίο στον άνθρωπο που ‘χει ‘φύγει’. Η διαδικασία του πένθους, αυτό το ‘αντίο’ είναι διεργασία. Θεωρητικά, αποχαιρετάς στην κηδεία, αλλά το πένθος δεν σταματά στη στιγμή. Σημασία έχει το πώς το επεξεργάζεται ο καθένας. Δεν νομίζω πως μπορεί να βοηθήσει ένα στιγμιότυπο, να αποχαιρετήσεις κάποιον. Ενδέχεται να σε πάει και πίσω, μέσω της αναβίωσης.

Από μόνο του, αυτό που δίνει το VR δεν λειτουργεί θετικά. Θέλει πλαισίωση. Δηλαδή, το ποια στιγμή το κάνεις, γιατί έχεις επιλέξει να το κάνεις και γιατί δεν έχεις καταφέρει να προχωρήσεις; Το κάνεις για να πας μπροστά; Με πλαισίωση και δουλειά, αυτό που έκανε η συγκεκριμένη γυναίκα μπορεί να τη βοηθήσει.

Δεδομένα υπάρχει η ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνήσει με κάποιον που ‘χει φύγει’. Για αυτό και οι περισσότεροι βλέπουμε μηνύματα εκεί όπου δεν υπάρχουν, καθώς δεν μπορούμε να δεχθούμε την απώλεια. Πως κάτι έχει ‘φύγει’. Σε πρώτη φάση, αυτό που έγινε, χρειάζεται συζήτηση και μελέτη στο χρόνο. Σίγουρα το ότι επρόκειτο για τηλεοπτική παραγωγή, δεν βοηθά κάπου. Αν ήταν στο πλαίσιο θεραπευτικής συνεδρίας για άνθρωπο που ‘χει μείνει εγκλωβισμένος στο τραύμα, θα αποκτούσε άλλη σημασία”. Ως προς το ‘ανάθεμα’ που είπαν πολλοί “προέρχεται από ανθρώπους που δεν περνούν από δεύτερα φίλτρα τα πράγματα. Ό,τι και αν έχει, έχει πολλές όψεις να διαβάσουμε. Για την κατανόηση ή τη δικαιολόγηση. Η ματιά μου είναι επικριτική σε ό,τι αφορά τους λόγους που γίνεται ό,τι γίνεται και στο πώς μπορεί να βοηθήσει”.