Τα ’90s δεν ήταν ποτέ τα καλύτερά μας χρόνια

Την περασμένη χρονιά, το Bevely Hills επέστρεψε στην τηλεόραση, με την μορφή ενός meta-ειρωνικού τηλεοπτικού show επικεντρωμένο στους ίδιους τους ηθοποιούς. Το ‘Λόγω Τιμής‘ προβλήθηκε επίσης στην ελληνική τηλεόραση, σε ένα sequel που συναντούσε την παρέα των πρωταγωνιστών 20 χρόνια μετά. Το ‘Rambo’, το ‘Rocky’, το ‘Friday the 13th’, ο ‘Terminator’, ο ‘Indiana Jones’ είναι franchises που γεννήθηκαν στα ’80s και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο υπάρχουν ως τις μέρες μας, ενώ το ‘Stranger Things‘, μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Netflix, είναι ένα λούνα παρκ γεμάτο από νοσταλγικές αναφορές στα ’80s.

Η νοσταλγία πουλάει, η στιγμή που ο εγκέφαλος μας γίνεται δέκτης ενός γεγονότος της ποπ κουλτούρας που βίωσε για πρώτη φορά στο παρελθόν, μοιάζει με ναρκωτικό: βιώνουμε κάτι που μας γυρίζει απευθείας στην παιδική μας ηλικία, βιώνουμε ξανά την πιο αγνή εκδοχή της ζωής μας, ή έστω έναν απόηχο αυτής. Κάπως έτσι η δεκαετία των ’90s έχει εξελιχθεί σε μια ‘άγια εποχή’ για όσους σήμερα είναι 30+ ετών, ενώ και οι νεότεροι, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν κάποια ολοκληρωμένη ανάμνηση από εκείνη τη δεκαετία, επιθυμούν με πάθος εκείνη την εποχή, νοσταλγώντας αυτό που δεν έζησαν.

Κάπως έτσι, σχόλια όπως “ΩΡΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΤΕ, ΜΕ ΕΝΑ ΧΙΛΙΑΡΙΚΟ ΕΠΑΙΡΝΕΣ ΣΟΥΒΛΑΚΙ ΚΑΙ ΜΠΙΡΑ ΚΑΙ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ. ΚΑΙ ΕΙΧΕΣ ΚΑΙ ΡΕΣΤΑ” εμφανίζονται στο YouTube κάτω από το videoclip του Θάνου Καλλίρη για το τραγούδι ‘Κάποιο Καλοκαίρι’. Άλλοι, με περισσότερο ρομαντισμό και λιγότερο ‘τεχνοκρατική’ διάθεση, αναπολούν λέγοντας “ΑΧ ΥΠΕΡΟΧΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΤΕ, ΜΕ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ, ΤΙ ΠΑΡΤΙ ΚΑΝΑΜΕ ΤΟΤΕ ΡΕ ΠΑΙΔΙΑ, ΤΩΡΑ Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΧΕΙ ΠΑΓΩΣΕΙ ΤΙΣ ΖΩΕΣ ΜΑΣ” (γενικώς, πολλά κεφαλαία στα σχόλια του YouTube). Με αφορμή και ένα κείμενο που είχα γράψει πριν από μερικές εβδομάδες στο Oneman για το κατά πόσο οι αναμνήσεις μας συμπίπτουν με τα πραγματικά γεγονότα στα οποία αναφέρονται, αναρωτιέμαι αν τελικά τα ’90s ήταν τόσο μαγικά όσο τα περιγράφουν οι αναμνήσεις μας.

Golden Boys και ‘Σημιτιτανικος’

Η εποχή που ο δικομματισμός διαιρούσε και βασίλευε το (ελληνικό) σύμπαν. ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία συγκέντρωναν σε κάθε εκλογική αναμέτρηση τουλάχιστον το 80-85% των ψήφων του εκλογικού σώματος. Σε εκείνη την εποχή γιγαντώθηκε το ρουσφέτι και ο διορισμός στο δημόσιο με την μεσολάβηση πολιτικών προσώπων, θερίζοντας τους σπόρους μιας πολιτικής νοοτροπία συνυφασμένης με το σύνολο της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο θάνατος του Ανδρέα Παπανδρέου και η ανάληψη της εξουσίας στο ΠΑΣΟΚ από τον Κωνσταντίνο Σημίτη, η αποστασία του Αντώνη Σαμαρά από τη Νέα Δημοκρατία και η δημιουργία του πολιτικού μορφώματος της Πολιτικής Άνοιξης, η εμφάνιση στο πολιτικό προσκήνιο του Κώστα Καραμανλή, η ‘επιτημοποίηση’ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη’  και η ηχηρή παρουσία του Δημήτρη Αβραμόπουλου ως τεχνοκράτη-δημάρχου της Αθήνας, είναι μερικά από τα σημαντικότερα σημεία της πολιτικής ιστορίας εκείνης της εποχής.

Το ΠΑΣΟΚ του Κωνσταντίνου Σημίτη μετουσιώθηκε σε ένα κόμμα που ορίζονταν πολιτικά αρκετά περισσότερο από το Κέντρο και σχεδόν καθόλου από την Αριστερά. Ο Αντώνης Σαμαράς έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην μνημονιακή Ελλάδα και η Ιστορία θα τον κρίνει γι’ αυτό μέσα στα επόμενα χρόνια, οι υπόλοιποι προαναφθερθέντες, μοιάζουν με θηρευτές της ελληνικής έκδοσης του ‘αμερικάνικου ονείρου’, των οποίων η ιστορική κρίση επίσης αναμένεται να συμβεί. Το Σήμερα της πολιτικής αποδεικνύει πάντως πως η ευμάρεια εκείνης της εποχής αποδείχθηκε κάλπικη και επίπλαστη, η δραχμή ήταν ένα νόμισμα με χαμηλή αγοραστική αξία, το δημόσιο χρέος εκτοξεύτηκε, ενώ η ‘άνθηση’ του Χρηματιστηρίου αποδείχθηκε δαμόκλειος σπάθη πάνω από το κεφάλι της ελληνικής κοινωνίας.

Έγχρωμα VHS και Netflix

Στα ’90s, η ποπ κουλτούρα ήταν τόσο έγχρωμη, όσο μια βιντεοκασέτα μέσα σε ένα VHS player (και ενίοτε έκανε ‘χιόνια). Το σαρδάμ σε μια τηλεοπτική εκπομπή prime time γινόταν κεντρικό θέμα στα τηλεοπτικά περιοδικά της επόμενης μέρας/εβδομάδας και τα ποσταρίσματα σε Facebook/Twitter/Instagram υπήρχαν μόνο σε ατομικούς εφιάλτες και κακογραμμένα κινηματογραφικά σενάρια. Η τηλεόραση δεν ήταν ακόμα το νέο σινεμά: Οι αμερικάνικες κωμικές σειρές ήταν ελάχιστες και όλες με γέλιο ‘κονσέρβα’ και τα genres της δράσης  και των αστυνομικών σειρών είχαν επίσης ελάχιστες αξιομνημόνευτες υπογραφές (‘X-Files’). Η τηλεόραση ήταν μάλλον ‘φθηνή’ σε ποιότητα τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, ενώ αντίστοιχα το σινεμά των ’90s, παραμένει εμβληματικό σε κάθε μα κάθε genre και σχολή δημιουργών.

‘Μπράβο, έκανες την τύχη σου’

Στην ελληνική τηλεόραση βασίλευαν τα δίδυμα Ρέππας – Παπαθανασίου (‘Τρεις Χάριτες’, ‘Το Δις Εξαμαρτειν’), Ρήγας-Αποστόλου (‘Δυο Ξένοι’) αλλά και ο Λευτέρης Παπαπέτρου (‘Εγκλήματα’) και τα shows-υπερθεάματα με έμπνευση από την ιταλική τηλεόραση και πρωταγωνίστρια τη Ρούλα Κορομηλά έκαναν θραύση, την ίδια εποχή που το ελληνικό σινεμά παρέμενε φανατικά διαιρεμένο ανάμεσα σε ταινίες ‘ποιότητας’ και προϊόντα χαμηλής αισθητικής, με τους νεότερους, εναλλακτικούς δημιουργούς όπως ο Γιώργος Λάνθιμος (τότε σκηνοθέτης διαφημιστικών σποτ)  Κωνσταντίνος Γιάνναρης και ο Ρένος Χαραλαμπίδης, να μένουν σχεδόν στο περιθώριο, γνωρίζοντας μικρή επιτυχία. Οι νέοι δημιουργοί της εποχής θα χρειαστεί να παλέψουν αρκετά χρόνια για να γίνουν γνωστοί και να καθιερωθούν τόσο εμπορικά, όσο και στην εκτίμηση του κοινού.

Τα περιοδικά ποικίλης ύλης ξεχείλιζαν στις βιτρίνες των περίπτερων: ΠΟΠ & ΡΟΚ, ΔΙΦΩΝΟ, Τρίποντο,Τηλεθεατής, ΣΙΝΕΜΑ, RAM ήταν οι νησίδες της μηνιαίας πληροφόρησης ανάλογα με τις προτιμήσεις του καθενός, ενώ η ακρόαση μουσικής βασιζόταν κυρίως στην αγορά του εκάστοτε δίσκου ή στο να έχεις έναν ‘ξηγημένο’ κολλητό για να σου γράψει το δίσκο/CD σε κασέτα. Πολλά χρήματα, μόνο για να πας ως το δισκάδικο, ή έστω ως το περίπτερο.

‘Τα όνειρα μου σαν τα πέταλα μιας ανεμώνας’

Ως προς το περιεχόμενο της μουσικής, το rock των ’90s σήμερα συντηρεί την φήμη του μόνο από όσους το νοσταλγούν, στην πραγματικότητα το rock των ’90s ξεπεράστηκε στο πέρασμα των ετών και το hip hop είναι αντικειμενικά το είδος μουσικής που έχει αντικαταστήσει το rock, καθώς απευθύνεται πια σε ένα μαζικότατο κοινό. Ως προς την pop, το εργοστάσιο των ήχων και των stars που δημιούργησε ο Max Martin, έχει σήμερα αναθρέψει ένα σύμπαν δημιουργών με χιλιάδες νέα hits, με κεντρικό σημείο αναφοράς τον ήχο της ηλεκτρονικής pop.

H μουσική των ’90s ήταν κάτι ακριβό, κάτι που απαιτούσε να θυσιάσεις όλο σου το χαρτζιλίκι για να την αποκτήσεις. Σήμερα η ίδια η ιεροτελεστία της αγοράς του δίσκου έχει ουσιαστικά καταργηθεί και απευθύνεται μόνο σε συλλέκτες, με την μουσική να έχει μετουσιωθεί από φυσικό αγαθό σε πληροφορία. Ανεξάρτητα από το προσωπικό γούστο του καθενός (κάποιοι θέλουν την ‘Ανεμώνα’ του Δημήτρη Κόκοτα να παίζει, κάθε φορά που θέλουν να χορέψουν κάτι), η μουσική από τα ’90s στο Σήμερα έκανε ένα βήμα μπροστά και έγινε (σχεδόν) δωρεάν για όλους. Το λες και εξέλιξη αυτό.

Ραβασάκια vs μηνύματα στο messenger

Σίγουρα συνιστά εικόνα ρομαντισμού μια εποχή χωρίς τεχνολογία: καθετί που μας απογυμνώνει από τον σύγχρονο πολιτισμό διαθέτει ρομαντικές διαστάσεις και δείχνει όμορφο. Από την άλλη, η ψηφιακή τεχνολογία έχει δημιουργήσει χιλιάδες κανάλια πληροφόρησης, έχει ενισχύσει την πρόσβαση μας στην γνώση, άρα – θεωρητικά πάντα- σήμερα μπορούμε να ισχυριστούμε πώς είμαστε πιο έξυπνοι. Σε κάθε περίπτωση, το στοίχημα της ορθής διαχείρισης των εργαλείων της ψηφιακής τεχνολογίας δεν κερδίζεται πάντα: Το γεγονός ότι η υπέρμετρη έκθεση στα social media μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη στον εκάστοτε εξ’ ημών, έχει ήδη αποδειχθεί. Επίσης όμως και το γεγονός ότι η πληροφορία είναι δίπλα μας πλέον, την αγγίζουμε και την κάνουμε κτήμα μας σε χρόνο dt, είναι αδιαμφισβήτητο.

‘Όταν βλέπω αεροπλάνα μου ‘ρχεται να σου την κάνω’

Μέσα από το τραγούδι ‘Αεροπλάνο’ της συμπαθούς Λίτσας Γιαγκούση, αρκετοί νέοι των ’90s ονειρεύτηκαν ένα ταξίδι στο εξωτερικό, γιατί δεν υπήρχαν και πολλές εναλλακτικές. Το αδύναμο -συναλλαγματικά- εθνικό μας νόμισμα, αλλά και η παρουσία σημαντικά λιγότερων αεροπορικών εισιτηρίων, έκαναν την εύρεση προσιτών εισιτηρίων για αεροπορικό ταξίδι να μοιάζει με άθλο. Σε μια αποθέωση της εγχώριας μιζέριας, η Άλκηστης Πρωτοψάλτη είχε τραγουδήσει το 1995, ‘μετράμε και τα φράγκα μας και πάμε στα Παρίσια’, ενώ στα επεισόδια της τηλεοπτικής σειράς ‘Ρετιρέ’, ο Γιάννης Δαλιανίδης κατέγραφε μια ακόμα μιζέρια, αυτήν που προέκυπτε όταν μάθαινες ότι ένας φίλος θα πήγαινε στο εξωτερικό. Όταν η Κατερίνα Γιουλάκη ξεκινούσε για το Λονδίνο, όλοι οι συγγενείς και φίλοι ήθελαν να της ζητήσουν να τους πάρει ‘κανένα μικρό δωράκι’. Νιώθετε ήδη μια μίνι κατάθλιψη μετά από τόση μιζέρια;

‘Γύρομπανκ’

Ας φτάσουμε και σε μια ενότητα του ’90s lifestyle, όπου το Τώρα είναι ξεκάθαρα πολύ καλύτερο από το Τότε. Αν εξαιρέσουμε τα σουβλατζίδικα με τίτλους λογοπαίγνια, το φαγητό σε delivery ή σε τραπέζια εστιατορίων εν έτει 2020 είναι ένας ολόκληρο σύμπαν επιλογών.

Αποκαθήλωση;

Σε καμία περίπτωση αυτό το κείμενο δεν επιχειρεί να καταδικάσει τις αναμνήσεις όσων έζησαν κάτι από τα ’90s. Άλλωστε πριν από μερικές ώρες, ο γραφών παρακολουθούσε τα Μουσικά Βραβεία του περιοδικού Ποπ Κορν από το 1995 και περνούσε τέλεια. Όμως όλα αυτά που αποθεώνουμε μέσω της νοσταλγίας για τα ’90s, δεν είναι παρά μια εξιδανικευμένη ανάμνηση, μιας πραγματικότητας αρκετά πιο σκληρής και μακρινής από τις ρομαντικές εικόνες της ‘Αγάπης Καλοκαιρινής’ του Θάνου Καλλίρη.