3 λόγοι που ο Recep Tayyip Erdoğan θα κερδίσει και αυτές τις εκλογές στην Τουρκία
O Σωτήρης Λίβας, Καθηγητής Κοινωνίας και Πολιτικής στη Μέση Ανατολή, μάς δίνει τις απαραίτητες εξηγήσεις για τη μεγάλη εκλογική μάχη στη γειτονική χώρα.
- 15 ΜΑΙ 2023
Οι διπλές κάλπες (βουλευτικές και προεδρικές εκλογές) έβγαλαν έναν γνώριμο νικητή για μία ακόμα φορά στην Τουρκία. Τα περίπου 60 εκατομμυρίων ψηφοφόρων εμπιστεύτηκαν ξανά τον Recep Tayyip Erdogan απέναντι στον μεγάλο του αντίπαλο, Kemal Kılıçdaroğlu. Δεν είναι ακόμα σίγουρος νικητής βέβαια, θα χρειαστεί και δεύτερος γύρος για να σφραγίσει την επόμενη θητεία του, αφού έχασε το πολυπόθητο ποσοστό του 50+% για λίγο.
Πιο συγκεκριμένα, ο Erdogan έχει λάβει μέχρι στιγμής το 49,4% των ψήφων για την προεδρία έναντι του 44,8% του 74χρονου ηγέτη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, ο οποίος ηγήθηκε ενός πολυκομματικού συνασπισμού. Ακόμα, δηλαδή, και όταν σχεδόν όλοι οι αντίπαλοί του ένωσαν τις δυνάμεις, ο «Σουλτάνος» κατάφερε να παραμείνει όρθιος.
Τα αποτελέσματα προκάλεσαν αίσθηση σε μεγάλη μερίδα των Δυτικών Μέσων που προέβλεπαν επικράτηση του Kemal Kılıçdaroğlu. Έμοιαζε σαν, για μία ακόμα φορά, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ να αδυνατούν να καταλάβουν τι πραγματικά συμβαίνει στην Τουρκία.
Κάτι, βέβαια, που είναι κοινό σχεδόν για όλους μας. Η γειτονική χώρα είναι τόσο κοντά αλλά και τόσο μακριά όσον αφορά τις πολιτικές και κοινωνικές δομές. Πιο συχνά παρά σπάνια, αδυνατούμε να καταλάβουμε τι ακριβώς διαδραματίζεται στο έδαφός της και -κυρίως- στο εσωτερικό της.
Έτσι, ζητήσαμε από τον Σωτήρη Λίβα*, Καθηγητή στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο στο γνωστικό αντικείμενο Κοινωνία και Πολιτική στη Μέση Ανατολή, να μας δώσει τρεις βασικούς λόγους για τους οποίους η πιθανή νίκη του Kılıçdaroğlu ήταν πολύ λιγότερο πιθανή από όσο προέβλεπαν αρχικά πολλά από τα Δυτικά Μέσα.
Η αδυναμία ομαλής μετάβασης
«Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι υπάρχει ένα ολόκληρο βαθύ ερντογανικό κράτος στην Τουρκία» είναι οι πρώτες λέξεις που αναφέρει ο Σωτήρης Λίβας στο τηλέφωνο. Μας εξηγεί ότι σχεδόν όλες οι δομές του κράτους και ιδιαίτερα οι υπηρεσίες ασφαλείας (χωροφυλακή, μυστικές υπηρεσίες) ελέγχονται σε απόλυτο βαθμό από τον Recep Tayyip Erdogan – έχει φροντίσει για αυτό στα 20 χρόνια της πολιτικής του κυριαρχίας, και ιδιαίτερα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία.
Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Ότι σύμφωνα με τον ίδιο η επόμενη μέρα της Τουρκίας δε θα μπορούσε να έρθει ποτέ ομαλά, μέσα από κλασικές εκλογές, και ιδιαίτερα μάλιστα με έναν αντίπαλο του να ανεβαίνει στον προεδρικό θώκο. «Ο μόνος τρόπος για υπάρξει ομαλή διαδοχή του Erdogan είναι να έχει επιλέξει ο ίδιος τον διάδοχό του και να προέρχεται από το δικό του περιβάλλον».
Άλλωστε, σύμφωνα με τον Σωτήρη Λίβα, το καθεστώς Erdogan έχει εγκαθιδρύσει ένα «κλεπτοκρατικό κράτος» στην Τουρκία με συνεπές αποτέλεσμα μία δική του πιθανή ήττα να σημαίνει και ποινικές διώξεις ενάντια στον ίδιο και την οικογένειά του ή ακόμα και φυλάκιση. «Ο Erdogan δεν παλεύει μόνο για την Προεδρία, παλεύει για τη ζωή του» τονίζει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Κοινωνίας και Πολιτικής στη Μέση Ανατολή.
Μάλιστα, υπάρχει και άλλο ένα αγκάθι που θα δυσχέραινε την όποια πιθανή ομαλή μετάβαση: είναι σχεδόν σίγουρο ότι η οικονομική πολιτική του Kemal Kılıçdaroğlu, η οποία θα προσπαθούσε να διορθώσει τις «τρέλες» που κάνει ο Erdogan στην οικονομία της χώρας, θα έφερνε σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια το ΔΝΤ στην Τουρκία.
Σε πρώτη φάση, η οικονομική θεραπεία θα ήταν πιο σκληρή από τη νόσο. Είναι, δηλαδή, πολύ δύσκολο κάποιος άλλος να διοικήσει οικονομικά αυτήν τη στιγμή την Τουρκία χωρίς να λάβει σκληρά, επιζήμια και αντιλαϊκά μέτρα.
Οι μηχανισμοί
© Francisco Seco / AP
Συνεχίζοντας την περιγραφή της Τουρκίας επί Recep Tayyip Erdogan, ο Σωτήρης Λίβας κάνει λόγο για ένα κράτος όπου όλοι του οι μηχανισμοί είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τον τωρινό Πρόεδρο, έναν πολίτικο που κυριαρχεί εδώ και 20 χρόνια στην πολιτική της γειτονικής χώρας. Είναι σαν το παλιό βαθύ κεμαλικό κράτος να έχει αντικατασταθεί με ένα νεό, το οποίο φέρει φαρδιά-πλατιά τη σφραγίδα του «Σουλτάνου».
«Το λάθος που κάνουμε πολλές φορές στην ανάγνωση των τουρκικών εκλογών είναι ότι θεωρούμε ότι πραγματοποιούνται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που πραγματοποιούνται στη Δύση, ή έστω σε κάποιες δημοκρατίες της Δύσης οι οποίες όμως αντιμετωπίζουν προβλήματα αυταρχισμού» αναφέρει ο καθηγητής, πριν γίνει πιο συγκεκριμένος: «Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι μηχανισμοί του Erdogan και ελαφρά νοθεία μπορούν να έχουν προκαλέσει και να έχουν απειλήσει με μέτρο».
Όπως αναφέραμε και πιο πριν, τόσο η αστυνομία/χωροφυλακή όσο και οι μυστικές υπηρεσίες είναι μηχανισμοί που ελέγχει απόλυτα. Πώς λοιπόν ρίχνει στάχτη στα μάτια των εξωτερικών παρατηρητών; «Για τον Erdogan, το να δείξει ότι έγιναν καθαρές εκλογές είναι τρομερά σημαντικό. Άλλωστε, αυτό ανέφερε και στις πρώτες του δηλώσεις. Το εντυπωσιακό 96% συμμετοχής στις κάλπες, του δίνει τη δυνατότητα να παρουσιάσει τον εαυτό του ως δημοκράτη έναντι σε ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες με το ζόρι αγγίζουν το 60% συμμετοχής στις εκλογές».
Είναι, λοιπόν, ένα επικοινωνιακό παιχνίδι που ο Erdogan παίζει άριστα: χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς του τόσο όσο χρειάζεται για να γείρει την πλάστιγγα υπέρ του, ενώ παράλληλα εμφανίζει τον εαυτό του ως ένα αμέμπτου πολιτικής ηθικής πρόσωπο. Το ζητούμενο είναι να δείξει ότι η Τουρκία είναι μία πολύ δημοκρατική χώρα – κάτι που όμως δεν ισχύει στον βαθμό που προσπαθεί να το παρουσιάσει.
Ο πολιτικός χαρακτήρας
© Emrah Gurel / AP
«Ο Erdogan ήταν ένας λούστρος που έφτασε μέχρι την Προεδρία. Ένας ποδοσφαιριστής, ένας λαϊκός άνθρωπος που ξεκίνησε από τα χαμηλά και γνωρίζει καλά πώς να απευθυνθεί στα λαϊκά στρώματα της Τουρκίας» αναφέρει ο Σωτήρης Λίβας, σε μία προσπάθεια να σκιαγραφήσει σε λίγες λέξεις το προφίλ του Τούρκου Προέδρου. «Παράλληλα είναι ένας ισχυρός ηγέτης που καταφέρνει να ενσωματώσει ένα πάγιο πιστεύω του τουρκικού λαού, το οποίο διατρέχει όλο το πολιτικό φάσμα: αυτό της ισχυρής και μεγάλης Τουρκίας».
Ποιο ακριβώς έχει απέναντί του; Σύμφωνα με τον καθηγητή Κοινωνίας και Πολιτικής στη Μέση Ανατολή, ο Kemal Kılıçdaroğlu δε διαθέτει ιδιαίτερα γοητευτικά για τις μάζες στοιχεία. «Είναι ένα πρώην διευθυντής του ιδρύματος κοινωνικών ασφαλίσεων που πολύ συχνά κάνει βιαστικές κινήσεις σε μία προσπάθεια να περάσει ξαφνικά η Τουρκία σε μία Δυτικού τύπου διακυβέρνηση». Μάλιστα, προεκλογικά φάνηκε περισσότερες από μία φορές να πέφτει στις παγίδες που του έστηνε ο αντίπαλός του.
Γιατί όμως οι Τούρκοι ψηφοφόροι δείχνουν τόσο μεγάλη ανάγκη να εμπιστευτούν έναν ισχυρό αλλά απολυταρχικό ηγέτης. «Ο Erdogan είναι μία πατρική φιγούρα, ένας μπαμπάς, κάτι πολύ σημαντικό για την πολιτική ζωή της γειτονικής χώρας» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Σωτήρης Λίβας. «Όταν η Τουρκία δεν είχε έναν τέτοιου τύπου ηγέτη, συνήθως έμπλεκε σε εσωτερικές περιπέτειες. Άλλωστε, ο Erdogan έχει φροντίσει να εθίσει τον κόσμο στις πολιτικές του μέσα σε αυτά τα 20 χρόνια. Έχει δημιουργήσει μία εξαρτητική σχέση υπέρ του».
Λίγο πριν κλείσουμε το τηλέφωνο, ζητάμε από τον συνομιλητή μας να δώσει μία μικρή εξήγηση γιατί οι Δυτικοί πέφτουν τόσο συχνά έξω στις προβλέψεις τους για τη γειτονική μας χώρα. Η απάντησή του είναι ξεκάθαρη: «Το τι συμβαίνει στην Τουρκία είναι συνήθως το αντίθετο από ό,τι φαίνεται».
*Το τελευταίο βιβλίο του Σωτήρη Λίβα με τίτλο «Γλώσσα και εξτρεμισμός: 10+1 δοκίμια για τη γλώσσα του μίσους» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαζήση.
