Γιατί οι άνδρες δεν μιλούν ανοιχτά για όσα νιώθουν

Γιατί όμως οι άνδρες δεν μιλούν ανοιχτά για όσα νιώθουν;

Με αφορμή την πρωτοβουλία της Answear, μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες ευρωπαϊκές πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου στο χώρο της μόδας με περισσότερα από 500 premium fashion brands, που μας καλεί να πετάξουμε τα καμουφλάζ, να στρέψουμε το βλέμμα, να κοιτάξουμε και να φροντίσουμε τον εσωτερικό μας κόσμο, επιχειρήσαμε με τη βοήθεια της Δρ. Ναταλίας Κουτρούλη να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα, που όπως φαίνεται απασχολεί πολλούς.

«Η δυσκολία πολλών ανδρών να εκφράσουν τα συναισθήματά τους δεν είναι έμφυτη, αλλά κοινωνικά μαθημένη. Από πολύ νωρίς στη ζωή τους, μέσα από τα πρότυπα ανατροφής και τα κοινωνικά μηνύματα, τα αγόρια- και μετέπειτα άνδρες- ενθαρρύνονται να συνδέουν τη συναισθηματική έκφραση με ένδειξη αδυναμίας και τη σιωπή με επίδειξη δύναμης. Αυτή η εσωτερίκευση οδηγεί συχνά βέβαια σε συναισθηματική αποστασιοποίηση και δυσκολία επικοινωνίας», αναφέρει η ψυχολόγος.

Πολλά αγόρια μεγαλώνουν ακούγοντας να τους λένε να «ανδρωθούν» ή και να κρύψουν τα συναισθήματά τους, κάτι που μπορεί να τους δυσκολεύει να ανοιχτούν αργότερα στη ζωή τους. Είναι τα ίδια αγόρια που θα μεγαλώσουν και θα δυσκολευτούν να «σπάσουν» τα στερεότυπα και τις συμπεριφορές που έχουν εντυπωθεί βαθιά μέσα τους, γιατί πολύ απλά δεν έμαθαν ποτέ να το κάνουν.

Δεν έχουν εκφράσει ξανά πώς νιώθουν, δεν έχουν μάθει να κλαίνε και δεν μπορούν να αποδεχθούν πως το να μην είσαι καλά, είναι και αυτό εντάξει. Αυτό που έχουν μάθει είναι πως το συναίσθημα είναι αδυναμία, ότι απαγορεύεται να πουν «φοβάμαι», «καταρρέω», «έχω ανάγκη βοήθεια». Όταν έχεις πειστεί πως το να μοιράζεσαι τα συναισθήματά σου γίνεσαι αυτομάτως και ευάλωτος, μαθαίνεις να κρύβεσαι πίσω από έξυπνες ατάκες, χιούμορ ή και πολλή δουλειά. Με τον καιρό όμως η κατάσταση γίνεται ανυπόφορη και βρίσκεσαι να κολυμπάς στα δικά σου σκοτάδια.

Και εδώ παρουσιάζονται τα προβλήματα που μπορούν να γίνουν πολύ σοβαρά. 

«Όταν κάποιος νιώθει αλλά δεν εκφράζεται, οδηγείται σε αυξημένα επίπεδα άγχους, θυμού, επιθετικότητας, αλλά και υψηλότερο κίνδυνο κατάθλιψης ή ψυχοσωματικών συμπτωμάτων», αναφέρει η κ. Κουτρούλη, τονίζοντας πως «η ψυχολογική ωριμότητα δεν έγκειται στην αποφυγή του συναισθήματος, αλλά στην επίγνωσή του και στη δυνατότητα να το εκφράζουμε με υγιή τρόπο».

Την ίδια στιγμή το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο όταν δεν παίρνεις την απόφαση να επισκεφθείς έναν ειδικό ψυχικής υγείας και να επιχειρήσεις να ανοιχτείς και να μιλήσεις για όσα σε απασχολούν.

Αν και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τον αριθμό των ανδρών που κάνουν ψυχοθεραπεία στην ΕΕ, τα δεδομένα δείχνουν ότι οι άνδρες είναι σημαντικά λιγότερο πιθανό να αναζητήσουν ψυχολογική υποστήριξη από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας σε σύγκριση με τις γυναίκες. Μελέτες έχουν διαπιστώσει, ότι η απροθυμία των νεαρών ανδρών να αναζητήσουν βοήθεια προέρχεται από ανησυχίες σχετικά με την εμπιστευτικότητα, το στίγμα, την κρίση του εαυτού και των συνομηλίκων και την υπόθεση, ότι δε θα βοηθηθούν ουσιαστικά.

Πολλοί στρέφονται σε επίλυση των θεμάτων που αντιμετωπίζουν στην Τεχνητή Νοημοσύνη, με τα chatbots να παίρνουν τον ρόλο του ψυχοθεραπευτή, καθώς οι χρήστες κρύβονται πίσω από την ανωνυμία τους.

Μερικοί πιστεύουν ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρεάζουν περισσότερο τις γυναίκες από τους άνδρες, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι άνδρες αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα και με την ίδια συχνότητα. Η μόνη διαφορά είναι ότι πολλοί άνδρες είναι λιγότερο πιθανό να μιλήσουν ανοιχτά για αυτά.

Καταστάσεις όπως η κατάθλιψη, το άγχος και οι διαταραχές χρήσης ουσιών είναι ιδιαίτερα συχνές στους άνδρες, όμως συχνά παραμένουν αδιάγνωστες λόγω του κοινωνικού στίγματος.

Η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά επιβάρυνσης στην ΕΕ

Από τα διαθέσιμα στοιχεία του State of Health in the EU αποδεικνύεται ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρεάζουν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού στην Ελλάδα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ινστιτούτου Μετρήσεων και Αξιολόγησης Υγείας (IHME), σχεδόν 1 στα 5 άτομα στην Ελλάδα αντιμετώπιζε πρόβλημα ψυχικής υγείας το 2019, το οποίο ισοδυναμεί σε 2 εκατομμύρια ανθρώπους. Το εν λόγω ποσοστό του πληθυσμού με πρόβλημα ψυχικής υγείας (19 %) ήταν το τρίτο υψηλότερο στην ΕΕ.

Οι συνηθέστερες ψυχικές διαταραχές στην Ελλάδα ήταν οι καταθλιπτικές διαταραχές (που εκτιμάται ότι πλήττουν το 7 % του πληθυσμού), οι αγχώδεις διαταραχές (6 %) και οι διαταραχές λόγω κατανάλωσης αλκοόλ και χρήσης ναρκωτικών (2 %). Το οικονομικό κόστος της κακής ψυχικής υγείας είναι σημαντικό, με το άμεσο και έμμεσο κόστος να εκτιμάται ότι υπερβαίνει το3 % του ΑΕΠ της Ελλάδας, δηλαδή 5,3 δισ. EUR, το 2015 (OECD/EU, 2018).

Άνδρες με απαγορευμένο τον ψυχικό πόνο και ένα αδικαιολόγητο αίσθημα υπεροχής λόγω φύλου, χάνουν τον έλεγχο, καταφεύγουν στο αλκοόλ και στις ουσίες και εκδηλώνουν βίαιες συμπεριφορές προς τους άλλους και προς τον εαυτό τους. Βουλιάζουν από το άγχος και την κατάθλιψη αλλά δεν μιλούν ούτε ζητούν βοήθεια: ο θυμός, η απομόνωση και οι ριψοκίνδυνες συμπεριφορές ταιριάζουν καλύτερα στον κοινωνικό τους ρόλο. Ενδεικτικά, αναφέρεται πως οι καταχρήσεις ουσιών και αλκοόλ είναι 1,5-2 φορές συχνότερες στους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες.

Τα συναισθήματα που κρύβουν περισσότερο οι άνδρες και οι «μηχανισμοί»

Τα πιο συνηθισμένα συναισθήματα που σπεύδουν να «καμουφλάρουν» οι άνδρες είναι ο φόβος, η ντροπή, η αίσθηση αδυναμίας και η θλίψη. Αντί να εκφραστούν, συχνά «μεταμφιέζονται» μέσα από υπερβολική εργασία, κυνισμό, θυμό ή χιούμορ.

• Μηχανισμός 1: «Συναισθηματικός έλεγχος» ως κανόνας (CMNI). Τα αγόρια μαθαίνουν ότι το να δείχνουν αδυναμία είναι «ανάρμοστο». Αυτό μειώνει την προθυμία τους να ζητήσουν βοήθεια όταν τη χρειάζονται.
• Μηχανισμός 2: «Αλεξιθυμία». Πρόκειται για πραγματική δυσκολία στο να αναγνωρίσει και να ονομάσει κανείς τα συναισθήματά του. Μελέτες και μετα-αναλύσεις δείχνουν διαφορές μεταξύ των φύλων και μια σύνδεση με την κατάθλιψη (όσο μεγαλύτερη είναι η δυσκολία στην αναγνώριση/ονομασία των συναισθημάτων, τόσο πιο σοβαρά είναι τα
  συμπτώματα).
• Μηχανισμός 3: «Στίγμα αυτονομίας». Όσο ισχυρότερη είναι η προσκόλληση στον κανόνα «Μπορώ να το χειριστώ μόνος μου», τόσο υψηλότερο είναι το αυτο-στίγμα γύρω από την αναζήτηση βοήθειας και τόσο χαμηλότερη είναι η πρόθεση να ακολουθήσει το άτομο θεραπεία. Αυτό το φαινόμενο είναι συχνά ισχυρότερο μεταξύ των ανδρών από μικρότερες πόλεις.

Πώς να αναγνωρίσετε τα σημάδια;

Υπάρχουν κάποια «αόρατα» red flags που αν τα αναγνωρίσετε σε εσάς ή σε κάποιον γύρω σας, θα έχετε κάνει το πρώτο βήμα.

• Κοινωνική απομόνωση: Μείωση των κοινωνική επαφών, συντόμευση των συνομιλιών, αποφυγή οπτικής επαφής.
• Αλλαγή στις συνήθειες κατανάλωσης αλκοόλ: «Πίνω για να κοιμηθώ πιο εύκολα», ή αύξηση της συχνότητας του τζόγου για «την αδρεναλίνη», ή γενικά μεγαλύτερος κίνδυνος σε δραστηριότητες.
• Γλώσσα απελπισίας: Φράσεις όπως «δεν έχει νόημα», «θα ήταν καλύτερα αν δεν ήμουν εγώ».
• Σωματοποίηση: Συνεχής πόνος, αϋπνία, μειωμένη λίμπιντο, ευερεθιστότητα αντί για «θλίψη».

Τι μπορούμε να κάνουμε ως κοινωνία

• Απομυθοποίηση της γλώσσας: Εκστρατείες και εκπαιδεύσεις σχετικά με τη «γλώσσα των συναισθημάτων» για αγόρια/άνδρες (όχι «να είσαι σκληρός», αλλά «να είσαι ενσυνείδητος»).
• Χώροι χωρίς ανταγωνισμό: Ομάδες υποστήριξης ανδρών, εργαστήρια για την πατρότητα, αθλήματα «για σύνδεση» (όχι μόνο για αποτελέσματα).
• Πρόσβαση χαμηλού ορίου: 15-30 λεπτά διαδικτυακών συμβουλών, «πρώτη φορά ανώνυμα», συνομιλίες μέσω chat.
• Εργασία με τα πρότυπα αρρενωπότητας: Aντί να πολεμάμε την «αρρενωπότητα», να τη συνδυάζουμε με τη φροντίδα («θάρρος = να ζητάς βοήθεια εγκαίρως»). Έρευνες δείχνουν ότι η προσκόλληση στο πρότυπο της «αυτοδυναμίας» και «αυτονομίας» μειώνει την αναζήτηση βοήθειας — ας προσφέρουμε ένα νέο πρότυπο.

Τα παραπάνω βήματα θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμα, ωστόσο όταν αντιληφθούμε πως η ψυχική υγεία είναι εξίσου ή και σε πολλές περιπτώσεις σημαντικότερη από τη σωματική και με το να την αγνοούμε δεν κάνει τα προβλήματα να εξαφανίζονται, τότε ίσως και να αποδεχθούμε πως η δύναμη προέρχεται από την αντιμετώπιση των προκλήσεων και όχι από την αποφυγή τους.

«Η ενσυναίσθηση, η ευαλωτότητα και η επικοινωνία δεν μειώνουν την ανδρική ταυτότητα, αντιθέτως την εμπλουτίζουν και την κάνουν πιο αυθεντική», καταλήγει η ψυχολόγος κ. Κουτρούλη. Και έρχεται σε πλήρη συνάρτηση με την πρωτοβουλία της Answear και το project “Take Care of what’s inside”, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της εταιρείας και υπενθυμίζει σε όλους πως τα συναισθήματα είναι ανθρώπινα και όχι «αδύναμα» ή «ανδρικά».