Από τον τουρκικό καφέ στο σήμερα: Πώς ξεκινήσαμε «να λέμε το φλιτζάνι»;
«Το κάνουμε για διασκέδαση. Οι άνθρωποι απολαμβάνουν να ακούνε καλά πράγματα για τον εαυτό τους».
- 12 ΣΕΠ 2025
Κάθε μέρα, εκατομμύρια άνθρωποι ξεκινούν τη μέρα τους με μια γουλιά καφέ, αναζητώντας τόνωση, συγκέντρωση και ενέργεια. Πέρα όμως από την καθημερινή του χρήση, ο καφές έχει καταφέρει να ενσωματωθεί σε πολιτισμούς, παραδόσεις και τελετουργίες, αποκτώντας ένα βάρος που υπερβαίνει τη γεύση του.
Ο τουρκικός καφές αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: δεν είναι απλώς ένα ρόφημα, αλλά μια ζωντανή παράδοση που συνδέεται με κοινωνικές στιγμές, πολιτιστική κληρονομιά και, φυσικά, την τέχνη του «να λέμε το φλιτζάνι».
Η πρώτη συνταγή του καφέ, όπως τον ξέρουμε σήμερα, διαμορφώθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι κόκκοι καβουρδίζονταν, αλέθονταν και έβραζαν στο χαρακτηριστικό μπρίκι (cezve), δημιουργώντας ένα πλούσιο, αφρώδες ρόφημα. Το 1554, στην Κωνσταντινούπολη άνοιξε το πρώτο καφενείο στην ιστορία, και μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα η πόλη είχε γεμίσει με εκατοντάδες τέτοιους χώρους. Εκεί γεννήθηκε μια ολόκληρη κουλτούρα γύρω από τον καφέ.
Το 2013, η UNESCO αναγνώρισε τον τουρκικό καφέ ως στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, επισημαίνοντας ότι δεν είναι μόνο ένα ρόφημα, αλλά βασικό μέρος κοινωνικών και οικογενειακών εκδηλώσεων. Στην Τουρκία, εξακολουθεί να προσφέρεται σε γάμους, αρραβώνες και εορτές, ενώ συνοδεύεται πάντοτε από συγκεκριμένη εθιμοτυπία: ζεστός, με καϊμάκι, μαζί με νερό και ένα μικρό κομμάτι λουκούμι.
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές παραδόσεις που συνδέονται με τον καφέ είναι η τέχνη της μαντείας μέσα από τα σχέδια που σχηματίζονται στο φλιτζάνι. Η πρακτική αυτή ξεκίνησε από το χαρέμι του σουλτάνου Σουλεϊμάν, όπου, όπως εξηγεί στο BBC η Salcigil White, «το τελετουργικό ήταν ένας τρόπος ανταλλαγής ειδήσεων και κουτσομπολιών, συμπεριλαμβανομένου του ποιες σύζυγοι ήταν οι αγαπημένες του σουλτάνου».
Igor Sporynin on Unsplash
Όταν ο καφές τελειώνει, το φλιτζάνι αναποδογυρίζεται στο πιατάκι και αφήνεται να κρυώσει. Τα σύμβολα που σχηματίζονται στα κατακάθια αποκτούν σημασία: ένα ψάρι συμβολίζει καλή τύχη, ενώ ένα πουλί υποδηλώνει ταξίδι. Όπως επισημαίνει η συγγραφέας Kylie Holmes στο βιβλίο της The Ancient Art of Tasseography, η μαντεία με καφέ στην ουσία λειτουργεί ως «παιχνιδιάρικη, συμβολική ερμηνεία και κοινό τελετουργικό».
Η παράδοση, αν και αιώνων, δεν έσβησε ποτέ· αντίθετα εξελίχθηκε με τον χρόνο. Σήμερα, οι μάντεις του καφέ συναντώνται τόσο σε παραδοσιακά καφενεία όσο και σε εφαρμογές για κινητά. Η πιο γνωστή είναι το Faladdin, που ιδρύθηκε το 2017 και έχει πλέον πάνω από πέντε εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο. Η εφαρμογή ξεκίνησε σχεδόν τυχαία, όταν φίλοι του δημιουργού της έστελναν φωτογραφίες από τα φλιτζάνια τους στη μητέρα του για να τους πει «τι δείχνει το μέλλον». Σύμφωνα με τον ιδρυτή Sertac Tasdelen, η απήχηση της εφαρμογής οφείλεται στην ίδια διαχρονική ανάγκη: «Όλοι θέλουν να γνωρίζουν το μέλλον».
Η μόδα αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην Τουρκία. Στις ΗΠΑ, η μαντεία και η αστρολογία γνωρίζουν τεράστια απήχηση μεταξύ της Γενιάς Ζ, με εφαρμογές όπως το Co-Star να γίνονται καθημερινός «οδηγός ζωής». Μια έρευνα του 2021 έδειξε ότι πάνω από το μισό των νέων ηλικίας 13–25 ετών ασχολείται με πρακτικές μαντείας, όπως τα ταρώ ή οι αναγνώσεις καφέ.
Ακόμα και τα social media έχουν αγκαλιάσει το τελετουργικό. Το 2023, ένα βίντεο στο TikTok, όπου μια μάντισσα διάβαζε το φλιτζάνι σε μια influencer lifestyle, έγινε viral, συγκεντρώνοντας πάνω από 30.000 likes. Η ίδια μάντισσα δήλωσε ότι από τότε έχει κρατήσεις μήνες πριν, με επισκέπτες κάθε ηλικίας και εθνικότητας. Όπως σημειώνει η Salcigil White, «πολλοί από εμάς χρειάζονται καθοδήγηση και μερικές φορές είναι πιο εύκολο να μιλήσουμε σε έναν άγνωστο».
Αν και η μαντεία συχνά αμφισβητείται, οι ίδιοι οι μάντεις τονίζουν ότι πρόκειται για μια μορφή αφήγησης και ψυχαγωγίας. Η Seden Doğan, που αφιερώνει ώρες στις αναγνώσεις, εξηγεί στο CNN: «Το κάνουμε για διασκέδαση. Οι άνθρωποι απολαμβάνουν να ακούνε καλά πράγματα για τον εαυτό τους».
Έτσι, το «λέμε το φλιτζάνι» δεν είναι μόνο μια πρακτική πρόβλεψης, αλλά κυρίως μια κοινωνική εμπειρία που ενισχύει τη σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων. Στη σύγχρονη Κωνσταντινούπολη, μπορεί να βρει κανείς μάντεις γύρω από το Sultanahmet ή το Beyoğlu, όμως η μαγεία κρύβεται συχνά σε πιο προσωπικές στιγμές, όταν κάποιος φίλος ή συγγενής επιχειρεί να «διαβάσει» τα σημάδια στο φλιτζάνι.
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.
