Υπάρχουν ακόμα χελιδόνια στην Αθήνα;
Το Wings Over Cities, που υλοποιεί η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, ξεκινάει την καταγραφή των χελιδονιών και σταχτάρων που ζουν και φωλιάζουν στον αστικό ιστό της πόλης. Είσαι έτοιμος για ένα φτερωτό κυνήγι θησαυρού;
- 10 ΜΑΙ 2025
Τα χελιδόνια είναι οι συγκάτοικοι που θα θέλαμε όλοι στην πόλη. Εκτός από το προφανές – είναι γλυκούλικα πτηνά που μας απαλλάσσουν από τα κουνούπια – είναι ζωτικής σημασίας για την αρμονία της αστικής φύσης. Δυστυχώς, οι πληθυσμοί των πτηνών που έχουμε ταυτίσει με τον ερχομό της άνοιξης, μειώνονται πασκοσμίως, ιδιαίτερα στις πόλεις.
Γι’ αυτό και στο πλαίσιο του πιλοτικού και καινοτόμου προγράμματος Wings Over Cities, που υλοποιεί η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία με την ευγενική υποστήριξη του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη, ξεκινάει η καταγραφή των χελιδονιών και σταχτάρων (γνωστές και ως πετροχελίδονα, αν και δεν συγγενεύουν καθόλου με τα χελιδόνια) που ζουν και φωλιάζουν στον αστικό ιστό της Αθήνας. Είσαι έτοιμος για ένα φτερωτό κυνήγι θησαυρού;
Σκοπός του προγράμματος, όπως τονίζει ο συντονιστής του Wings Over Cities, Γιώργος Δροσόπουλος, είναι η εκτίμηση της κατάστασης των αναπαραγόμενων χελιδονιών και σταχτάρων της Αθήνας, αλλά και προκαταρκτικά άλλων πόλεων, καθώς και «να προβούμε σε δράσεις ώστε να ενισχυθούν οι πληθυσμοί τους». Βασικοί πυλώνες του εγχειρήματος αυτού είναι η ενημέρωση του κοινού για τη σημασία των ειδών χελιδονιών και σταχτάρων και γενικά της αστικής βιοποικιλότητας, η συμμετοχή και εμπλοκή των πολιτών μέσω δράσεων και εργαλείων της επιστήμης των πολιτών (Citizen Science) και η εφαρμογή ήπιων δράσεων διατήρησης, σε συνεργασία με τους πολίτες και την πολιτεία.
Τα χελιδόνια (Hirundinidae) και οι σταχτάρες (Apodidae) είναι οικογένειες πουλιών που δεν συγγενεύουν αλλά έχουν παρόμοιο τρόπο ζωής, στον οποίον οφείλεται (εξελικτικά) και η παρόμοια εμφάνισή τους. Είναι αέρια εντομοφάγα είδη, τρέφονται δηλαδή με ιπτάμενα έντομα ενώ πετάνε, συχνά σε μεγάλο ύψος. Φωλιάζουν κοντά στον άνθρωπο, σε κατασκευές όπως σπίτια, γέφυρες, αποθήκες κι άλλα κτίρια, τα μεν χελιδόνια κατασκευάζοντας φωλιές με λάσπη σε γωνίες των τοίχων και οι δε σταχτάρες σε κοιλότητες σε κάθετες επιφάνειες, σε μεγάλο ύψος.
Για τα περισσότερα είδη, η παρουσία τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ανθρώπινο στοιχείο, προς όφελος και των δύο πλευρών –έτσι και στην Αθήνα τα πουλιά μάς προσφέρουν οικοσυστημικές υπηρεσίες κι εμείς τους προσφέρουμε ένα σχετικά ασφαλές σπίτι. Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι ουσιαστικά τα οφέλη που παρέχει η φύση στον άνθρωπο και τα χελιδόνια και σταχτάρες το κάνουν απλόχερα: όντας εντομοφάγα, ρυθμίζουν φυσικά τους πληθυσμούς των εντόμων στην πόλη, ακόμη και εκείνων που είναι δυνητικοί φορείς ασθενειών. Με τη σειρά τους, συμμετέχουν στην τροφική αλυσίδα της πόλης επιτρέποντας σε σπανιότερα, αρπακτικά πουλιά να τη χρησιμοποιήσουν για τροφοληψία, ρυθμίζοντας κι άλλα είδη.
Πέραν του κομβικού τους ρόλου στη σημαντική και εύθραυστη ισορροπία των αστικών οικοσυστημάτων, που μας επηρεάζει όλους, ο Γιώργος Δροσόπουλος τονίζει ότι τα είδη αυτά έχουν και αξία για την κουλτούρα και ευεξία μας, όντας προάγγελοι της άνοιξης, ενώ η παρουσία της άγριας ζωής εντός της πόλης αποδεδειγμένα συμβάλλει στην ευημερία των πολιτών, μέσω αποδεδειγμένης σύνδεσης με καλή ψυχική υγεία, χαμηλότερα επίπεδα άγχους, αυξημένη σωματική δραστηριότητα και ευχάριστες ενασχολήσεις. Επίσης, προσφέρουν ευκαιρίες για εκπαίδευση και ενημέρωση, δημιουργώντας περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των πολιτών.
Στον αστικό ιστό της Αθήνας και άλλων πόλεων της Ελλάδας φωλιάζουν τρία είδη χελιδονιών και τρία είδη σταχτάρων. Αν και δεν έχει γίνει ως τώρα κάποια εστιασμένη συστηματική καταγραφή σε εθνικό επίπεδο, παρατηρείται παγκοσμίως μείωση του πληθυσμού τους μέσα στις πόλεις. Αυτό το φαινόμενο σχετίζεται πιθανότατα με το ότι έχουν μειωθεί οι διαθέσιμοι πόροι για τα είδη αυτά, δηλαδή υπάρχουν λιγότερα έντομα και λιγότερες ασφαλείς θέσεις φωλιάσματος.
Η μείωση των εντόμων σχετίζεται με την έλλειψη πρασίνου και πλούσιας βιοποικιλότητας, ενώ η μείωση των θέσεων φωλιάσματος με αφενός την καταστροφή φωλιών (κάτι παράνομο) και τη δημιουργία νέων κτηρίων χωρίς τις κατάλληλες προδιαγραφές, κάτι που στο εξωτερικό είναι πιο διαδεδομένο. «Μέσω του Προγράμματος Wings Over Cities αποσκοπούμε στο να ποσοτικοποιήσουμε κι έτσι να ορίσουμε τον βαθμό της μείωσης τους, καθώς και να προσδιορίσουμε το πώς μπορεί αυτό να αντιμετωπιστεί», σημειώνει.
Το πρόγραμμα αυτό αποτελεί μια καινοτόμο πρωτοβουλία της Ορνιθολογικής, όντας το πρώτο πρόγραμμα παρακολούθησης πουλιών που εστιάζει αποκλειστικά στην αστική ορνιθοπανίδα, αναγνωρίζοντας τη σημασία της αστικής βιοποικιλότητας. Η αστική βιοποικιλότητα είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ποικιλία των βιοτικών οργανισμών (φυτά, ζώα, μύκητες) που συναντώνται εντός του αστικού ιστού και αποτελούν ενεργούς κρίκους σε ένα ιδιαίτερο οικοσύστημα.
Αν και παραβλέπεται συχνά, όπως λέει, από τον άνθρωπο, η αστική βιοποικιλότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε πολλά επίπεδα, όπως οι οικοσυστημικές υπηρεσίες και ευκαιρίες για περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. «Τα πουλιά δεν απαντούν μόνο σε φυσικούς βιότοπους, αλλά και στις πόλεις, πλάι μας. Και εκεί μάλιστα αντιμετωπίζουν συχνά απειλές λόγω της έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας. Για την Ορνιθολογική, τα χελιδόνια και οι σταχτάρες αποτελούν πρεσβευτές της αστικής βιοποικιλότητας, όντας εύκολα αναγνωρίσιμα και εμβληματικά πουλιά που εισάγουν τους πολίτες στην ευαισθητοποίηση, στον περιβαλλοντικό εθελοντισμό, στη γνωριμία με την αστική βιοποικιλότητα αλλά και τις δράσεις μας για την προστασία τους».
Στο πλαίσιο του Wings Over Cities λαμβάνουν χώρα διαφορετικές δράσεις, πολλές εκ των οποίων με εθελοντικό χαρακτήρα. Η σημαντικότερη ίσως είναι η Δράση Χαρτογράφησης των Χελιδονιών και Σταχτάρων που φωλιάζουν στον αστικό ιστό, η οποία διεξάγεται από τις 10 Μαΐου ως την 1η Αυγούστου του 2025. Στην αμιγώς εθελοντική αυτή δράση, οι εθελοντές, κάθε ηλικίας, καλούνται να συμβάλλουν υποδεικνύοντας φωλιές από χελιδόνια και σταχτάρες, είτε με ευκαιριακές παρατηρήσεις είτε ακολουθώντας πιο εξειδικευμένα πρωτόκολλα. Στη δεύτερη περίπτωση, μετά από εκπαίδευση, μπορεί κανείς με μια απλή βόλτα αφενός να αναγνωρίσει κι εκτιμήσει περισσότερο την ορνιθοπανίδα των πόλεων και αφετέρου να συμβάλλει στο έργο και την υγιή επικοινωνία των πολιτών και της επιστημονικής κοινότητας μέσω της επιστήμης των πολιτών.
Στη διάρκεια καταγραφής και παρατήρησης πουλιών, δεν λείπουν καθόλου στιγμές που στιγματίζουν τους εθελοντές, θετικά ή αρνητικά. «Μαθαίνουμε μέσω αυτής της ενασχόλησης να απολαμβάνουμε και να εκτιμούμε αυτά που συμβαίνουν όχι μόνο στη φύση, σε βουνά, δάση και νησίδες, αλλά ακόμη και στη γειτονιά μας, που βρίθει από ζωή –ο κότσυφας της γειτονιάς είναι χαρακτηριστικά από τους γλυκύτερους ήχους της πόλης, για πολλούς», αναφέρει ο συντονιστής του προγράμματος και προσθέτει:
«Σχετικά με τις σταχτάρες, μπορώ να παραθέσω κάτι κοινό στην Αθήνα, αλλά ακριβώς επειδή είναι κοινό, ηχεί στην ψυχή πολλών πολιτών: το να βρει κανείς ένα τραυματισμένο ζώο. Ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, η θερμοπληξία και η αφυδάτωση πλήττει ακόμη και τις σταχτάρες, τους βασιλιάδες των αιθέρων, που ζουν όλη τους τη ζωή στον αέρα. Το 2024, ένα ζεστό απόγευμα του Ιούλη, παρατηρώντας την καθόλου αμελητέα ποικιλία πουλιών του κέντρου κοντά στον Εθνικό Κήπο, εντόπισα μια ωχροσταχτάρα πεσμένη στο πεζοδρόμιο μπροστά μου.
Ήξερα ότι ήταν θύμα θερμοπληξίας και είχε πέσει στο έδαφος όντας πλέον ανίκανη να απογειωθεί. Ξέροντας ότι θα κατέληγε χωρίς βοήθεια, έστησα τους φίλους στο ραντεβού μας, παίρνοντας το ταλαιπωρημένο πουλί και πηγαίνοντάς το να λάβει βοήθεια σε κέντρο περίθαλψης. Στην προοπτική να το δούμε να επιστρέφει και πάλι στον ουρανό, πιστέψτε με, κανείς δεν παραπονέθηκε για το στήσιμο».
Για ευκαιριακή καταγραφή φωλιών μπορεί κανείς να συμβάλλει εδώ, ενώ για πιο εντατική συμμετοχή στη δράση μπορείτε να δηλώσετε συμμετοχή εδώ.
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.
