Οδός Αθηνάς: Η αιώνια «Οδός των εμπόρων» και η ιστορία της
Με την έλευση των προσφύγων από τα παράλια τον 20ό αιώνα, εμφανίστηκαν περιφερόμενοι πληθυσμοί και υπαίθριοι πάγκοι, έφυγε η «καλή κοινωνία» και έκτοτε η οδός Αθηνάς αποτελεί καθαρό σύμβολο για το εμπόριο και τις συναλλαγές.
- 10 ΙΟΥΛ 2023
Το όνομα της οδού Αθήνας βρίσκεται πρώτη φορά χαραγμένο από το πενάκι των Κλεάνθη και Σάουμπερτ στο πρώτο πολεοδομικό σχέδιο που εκπονήθηκε ποτέ για την πόλη μας, με όραμα να μεταμορφωθεί από πολίχνη σε πρωτεύουσα. Ήταν μέσα της δεκαετίας του 1830 και το πλάνο ήταν αυτός ο δρόμος να είναι φτιαγμένος ως βουλεβάρτο, δηλαδή μια φαρδιά δενδροφυτεμένη λεωφόρος κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, που θα συνέδεε το «Μεγάλο Μοναστήρι» με τα Ανάκτορα στην Ομόνοια, διασχίζοντας τον ολάνθιστο Κήπο του Λαού στη σημερινή Κοτζιά.
Τίποτα απ’ αυτά δεν υλοποιήθηκε, ως γνωστόν. Το σχέδιο τροποποιήθηκε πολύ σύντομα, τα ανάκτορα θεμελιώθηκαν πάνω από την πλατεία Συντάγματος, αλλά το όνομα της οδού παρέμεινε ίδιο (παρότι ο Κλέντζε τη βάφτισε κάποτε οδό Νίκης, αυτό δεν πέρασε στην καθομιλουμένη), όπως και το γεγονός ότι μέσα στους αιώνες «η οδός Αθήνας ποτέ δεν έπαψε να ενώνει την παλαιά και τη νέα πόλη», όπως σημειώνει το σχετικό λήμμα στον ιστορικό οδηγό για την Αθήνα των Γιοχάλα και Καφετζάκη.
Πράγματι, αποτέλεσε έναν από τους πρώτους (τρεις) δρόμους που χαράχτηκαν στη νεαρά πρωτεύουσα (1834-1835), ήταν από τους πρώτους δρόμους που ηλεκτροδοτήθηκαν (1904) και ασφαλτοστρώθηκαν (1906), αλλά και ο δρόμος όπου εγκαταστάθηκαν τα πρώτα δημοτικά αποχωρητήρια και ουρητήρια εντός του αστικού ιστού, τέλη του 19ου αιώνα. Διέθετε τα πρωτοκλασάτα ξενοδοχεία του Τσίλλερ στη μία πλευρά, τον Μέγα Αλέξανδρο και το Μπάγκειον με τα αρχαιοελληνικά αγάλματα στο διάκοσμο, ενώ από την άλλη πλευρά απλωνόταν η υπαίθρια Παλαιά Αγορά – ένα ιδανικό σημείο για να μένει κανείς.
Υπήρχε το εμβληματικό Δημοτικό Θέατρο στη σημερινή πλατεία Κοτζιά με το γειτονικό Μέγαρο Μελά στην Αιόλου (το μεγαλύτερο ιδιωτικό κτίριο εκείνης της εποχής), υπήρχε το Βαρβάκειο Λύκειο, το Δημαρχείο και, όπως είναι λογικό, οι Αθηναίοι που είχαν την οικονομική άνεση άφηναν τα σπίτια τους για να κατοικήσουν επάνω στη λαμπρή οδό που ατένιζε μέχρι Ακρόπολη.
Όλα αυτά, μέχρι να έρθουν οι πρόσφυγες από τα παράλια και να πολλαπλασιαστεί ο λαϊκός, φτωχικός, λούμπεν, ενίοτε παράνομος και ξεκάθαρα εμπορικός χαρακτήρας της οδού Αθηνάς που ισχύει μέχρι σήμερα. «Οδός των εμπόρων», αλλά και «οδός των θαυμάτων», όπως κατά καιρούς την έχουν περιπαικτικά αποκαλέσει.
Η σύγχρονη ιστορία της οδού
© iStock
Στην αρχή, βρίσκονταν εγκατεστημένοι εύποροι μόνο έμποροι σε ιδιόκτητες διώροφες κατοικίες – έμεναν στον επάνω όροφο και στο ισόγειο διατηρούσαν τα μαγαζιά τους, κυρίως με τρόφιμα που έφερναν από την επαρχία.
Αλλά με τη μαζική έλευση των προσφύγων, το κομβικό και απόλυτα νευραλγικό σημείο (σε σύνδεση με τις ιππήλατες άμαξες της πλατείας Ομόνοιας που έρχονταν από Θήβα ή Μέγαρα, και αργότερα με τον σταθμό του Ηλεκτρικού) κατέφθασαν φουρνιές περιφερόμενων πληθυσμών, στήθηκαν υπαίθριοι πάγκοι και καροτσάκια από μικροπωλητές και τεχνίτες που ήθελαν να βγάλουν τα προς το ζην.
Σταδιακά, η οδός Αθηνάς παραδόθηκε στην αισθητική και τους ρυθμούς του ανοιχτού παζαριού, κάτι που σχολιάζεται σε δημοσίευμα της εποχής από τον Κώστα Μπίρη. «Διάφοροι αρμόδιοι εφόρεσαν τη λεοντή του Ηρακλέους», αναφέρει ο ιστορικός, «και, εντεταλμένοι από τον Νόμον και το καθήκον των, εζήτησαν να εκκαθαρίσουν την συσσωρευθείσαν εις την οδόν Αθηνάς κόπρον και την αταξίαν και πάσαν κουρελότητα και ασχημίαν. Εις μάτην όμως».
© iStock
Με την εξέλιξη των πραγμάτων, οι παλιοί κάτοικοι άρχισαν να αποχωρούν από την άλλοτε «ευρωπαϊκή οδό» και τα σπίτια τους μετατράπηκαν σε μικρά ή μεγάλα εργαστήρια, βιοτεχνίες, εμπορικές αποθήκες και ξενοδοχεία δεύτερης και τρίτης κατηγορίας, για να εξυπηρετούν κυρίως τους εμπόρους. Λογική η ανάπτυξη αυτή, αφού όλο το Εμπορικό Τρίγωνο έγινε ο κόμβος επικοινωνίας των Αθηναίων με τα προϊόντα που έρχονταν από το λιμάνι και συγκεκριμένα η οδός Αθηνάς εξελίχθηκε στο απόλυτο σύμβολο αυτής της χρήσης, με τα κοντινά ραφτάδικα, τα υφασματάδικα, τα χαλκουργεία κ.ο.κ.
Σε αυτό το πλαίσιο, αναπτύχθηκε και μια εστία κουλτούρας ανάλογη με του Πειραιά: καπηλειά, καφέ-αμάν στα υπόγεια, ύποπτες συναλλαγές και εμπόριο κάτω απ’ το ραντάρ της αστυνομίας. Ο «καλός κόσμος» επιβιώνει μόνο στη Βαρβάκειο Σχολή, δίπλα από την Αγορά – μια γειτνίαση η οποία δημιουργούσε συνεχώς αντιμαχίες και έληξε με την εγκατάλειψη και τελικά την κατεδάφιση του πρώτου μετά τους Πολέμους και τα Δεκεμβριανά.
Και έκτοτε, το κτίριο το οποίο ανακηρύχθηκε νικητής στη μάχη, η Βαρβάκειος Αγορά, στέκει σαν σύμβολο να επισφραγίζει ότι η Αθηνάς θα είναι για πάντα η «Οδός των εμπόρων».
