Γιατί το TikTok είναι η εφαρμογή του 2020

Για την ιστορία, το TikTok κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην κινεζική αγορά με το όνομα Douyin από την εταιρεία ByteDance. Ήδη από το 2017 έγινε διαθέσιμο εκτός Κίνας, αλλά μετά τη συγχώνευση του musical.ly από την ByteDance, κατέκλυσε την παγκόσμια αγορά. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2020, σχεδόν δύο δισεκατομμύρια χρήστες έχουν την εφαρμογή στο κινητό τους.

Η ανακάλυψη της εφαρμογής εκτός Κίνας οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στους έφηβους και στους νέους. Η αγορά του TikTok στόχευε εξαρχής στην ηλικιακή ομάδα 13-24. Τα ευσύνοπτα χιουμοριστικά βιντεάκια, τα lip-syncs τραγουδιών, βιντεοκλίπ και ατακών (βλέπε dubsmash) και οι πειραματισμοί με επιρροές από τα πιο δημοφιλή βίντεο που κυκλοφορούσαν, δημιούργησαν τη βάση της δημοφιλίας του TikTok στις Ηνωμένες Πολιτείες και παγκοσμίως.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως μόνο οι 13χρονοι και οι 24χρονοι είχαν το αποκλειστικό δικαίωμα απόκτησης λογαριασμού στην πλατφόρμα. Το TikTok απευθύνεται σε όλους εκείνους που επιθυμούν να βυθιστούν στα χάη του διαδικτύου και να γίνουν σημείο αναφοράς του. Αρκετοί κατόρθωσαν να κατακτήσουν το ίντερνετ και να βιοπορίζονται από τα βιντεάκια που ανεβάζουν στο σπίτι τους, στο δωμάτιό τους, ή και στο κρεβάτι τους.

Η τωρινή πορεία τους θυμίζει λίγο τα stories και τα giveaway του Instagram και τους σπόνσορες στα βίντεο εξαψήφιων προβολών στο Youtube. Μερικώς σωστή σκέψη, καθώς η λογική των τριών μέσων είναι η ίδια – διασκέδαση, (αυτο)προβολή, προμοτάρισμα και δημιουργία περιεχομένου. Ωστόσο, οι μεταξύ τους διαφορές καθιστούν το TikTok νέο μέλος στο παιχνίδι των social media για το 2020.

• Το πρώτο χαρακτηριστικό που διαφέρει με τα δύο μέσα που αναφέρθηκαν είναι η διάρκεια των βίντεο, η οποία κυμαίνεται από τρία έως εξήντα δευτερόλεπτα.
• To δεύτερο χαρακτηριστικό σχετίζεται με την εύκολη και γρήγορη δημιουργία περιεχομένου και ειδήσεων. Η εφαρμογή υπεραπλουστεύει τη διαδικασία επεξεργασίας των βίντεο και ο κάθε χρήστης, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τους σκοπούς του, έχει τη δυνατότητα να κεντρίσει το ενδιαφέρον των υπόλοιπων χρηστών ευκολότερα και αμεσότερα.
• Το τρίτο χαρακτηριστικό αφορά την λαϊκότητα του μέσου. Στις λίστες με τους δημοφιλέστερους λογαριασμούς του TikTok βρίσκονται ονόματα δεκαεξάχρονων εφήβων και δεκαοκτάχρονων νέων, οι οποίοι απέκτησαν αναγνωρισιμότητα και φήμη με τα βίντεο που ανέβαζαν στον ελεύθερο τους χρόνο. Αν το Instagram προβάλλει το Instagram-μικό μοντέλο, το TikTok προσφέρει τον ταλαντούχο γείτονα της διπλανής πόρτας, του οποίου την ύπαρξη δεν θα μαθαίναμε αν δεν έφτιαχνε αυτά τα βιντεάκια. Ο όρος του celebrity αλλάζει διαστάσεις – άγνωστο για πόσο.

Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του BBC Culture «Πώς το TikTok άλλαξε τον κόσμο μέσα στο 2020» της δημοσιογράφου Sophia Smith Galer, αναφέρεται περιγραφικά ο τρόπος που το TikTok επαναπροσδιόρισε την δημοφιλία μερικών χρηστών που έδωσαν βάση στην κωμωδία και στη μουσική.

Ως προς την κωμωδία, οι χρήστες αναπτύσσουν τις ικανότητές τους στα μονόλεπτα σκετσάκια. Βασικός κανόνας να κρατήσουν το ενδιαφέρον του κοινού τους και να το αποτρέψουν από το σκρολάρισμα στα πρώτα δευτερόλεπτα του βίντεο. Με τη βοήθεια και την αντιγραφή απλών και δοκιμασμένων κόλπων που συναντώνται στο σύμπαν του TikTok, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει νέο, κωμικό περιεχόμενο.

«(…), το TikTok ουσιαστικά καταργεί την ατάκα. (…) Ο ρυθμός είναι γρηγορότερος και οι λεπτομέρειες κάνουν την διαφορά πια. Αφήνεις ένα αυγό του Πάσχα για μισό δευτερόλεπτο σε μία λήψη και το κοινό σχεδόν πάντα θα το αντιληφθεί. Αυτό συμβαίνει επειδή το να κρατάς περιεχόμενο στα χέρια σου είναι μια εξαιρετικά οικεία εμπειρία που η τηλεόραση δεν μπορεί να αντικαταστήσει» δηλώνει στο BBC ο κωμικός Baron Ryan.

 

@americanbaron

As it goes. #fate #destiny #chance

♬ Amélie Theme (Comptine D’un Autre Été, L’Après-Midi) – Brooklyn Duo

Αντίστοιχα στη μουσική, παρατίθεται η περίπτωση της Lyn Lapid. H 18χρονη μαθήτρια έφτιαξε ένα τραγούδι βασισμένο στην απόρριψη που βίωσε από έναν μουσικό παραγωγό, το οποίο παρακολούθησαν πενήντα εκατομμύρια άνθρωποι. Χάρη στη ξαφνική δημοφιλία του μονόλεπτου βίντεο, η Lapid υπέγραψε συμβόλαιο με μια δισκογραφική εταιρεία.

@lynlapid

she 🥵was ✨💕only 17 1️⃣7️⃣ when🤠👹 producer 💿 man 🕴came 🚶🏻‍♂️ offering 🖐🏽 that all💯her 💃🏾 dreams 💭 would come 📥true

♬ Producer Man – Lyn Lapid

Αν υπάρχει κάποιο μυστικό της επιτυχίας στο πώς να αποκτήσεις φήμη μέσω του TikTok, ο μουσικός Joseph Cook αποσαφηνίζει στο ίδιο άρθρο πως «υπάρχει μια έντονη ιντερνετική κουλτούρα στο TikTok. Πρέπει να καταναλώνεις αυτού του είδους το περιεχόμενο για να γίνεις ένας καλός δημιουργός (σ.σ. περιεχομένου)». Βέβαια, στην αλήθεια της παραπάνω ρήσης παίζει μεγάλο ρόλο και ο αλγόριθμος.

Ο αλγόριθμος προτάσεων της εφαρμογής είναι το πιο αμφιλεγόμενο κομμάτι του TikTok. Έρευνα του Guardian αποκαλύπτει πως οι δημιουργοί του TikTok λογοκρίνουν μέσω του αλγόριθμου πολιτικό περιεχόμενο με εντολή του Πεκίνου.

Όλα ξεκίνησαν από τις διαδηλώσεις του Χονγκ Κονγκ, εξαιτίας του νέου νόμου κρατικής ασφάλειας που παραχωρεί στην Κίνα το δικαίωμα άσκησης εξουσίας στο κρατίδιο. Οι διαδηλωτές χρησιμοποιούσαν την πλατφόρμα για καταγραφή των γεγονότων, αλλά ο αλγόριθμος δεν επέτρεπε τη δημοσιοποίησή τους.

Ο Guardian αναφέρει πως, με αυτές τις απαγορεύσεις, η ByteDance προωθεί την ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής του Πεκίνου και όχι μόνο. Δημοσιεύματα της ερευνητικής ομάδας του The Intercept και του γερμανικού Netzpolitik αποκαλύπτουν πως δόθηκε εντολή στους συντονιστές του TikTok να περιορίζουν και να θέτουν εκτός αλγορίθμου το περιεχόμενο χρηστών «με ασυνήθιστο σωματότυπο, όπως τους παχουλούς, όσους έχουν μπυροκοιλιά, παχύσαρκους ή υπερβολικά λεπτούς, με άσχημα (!) ή παραμορφωμένα χαρακτηριστικά προσώπου, με ειδικές ανάγκες και που ανήκουν στην LGBTQI+ κοινότητα» με την δικαιολογία πως είναι εύκολα θύματα για cyberbullying. Εκτός αλγορίθμου τίθενται και «όσοι γυρίζουν τα βίντεό τους σε άθλια και ερειπωμένα σκηνικά», καθώς είναι λιγότερο καλαίσθητα και άκρως αποκρουστικά.

Ανάμεσα στις οδηγίες της εφαρμογής, απαγορευόταν «οποιαδήποτε δυσφήμηση ή παραποίηση τοπικών ή άλλων κρατών ιστορικών γεγονότων, όπως οι εξεγέρσεις του 1998 στην Ινδονησία, η γενοκτονία της Καμπότζης και τα γεγονότα στην Πλατεία της Τιαν Αν Μεν», όπως και «η συζήτηση για επίμαχα ζητήματα, όπως αποσχιστικές τάσεις, θρησκευτικές σέχτες, διαμάχες ανάμεσα σε εθνοτικές ομάδες, παραθέσεις σχετικά με την ανεξαρτησία της Βόρειας Ιρλανδίας, της Τσετσενίας, του Θιβέτ και της Ταιβάν και τις εθνοτικές συγκρούσεις ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους».

Η εταιρεία ισχυρίστηκε στο BBC πως οι οδηγίες αυτές έχουν αναπροσαρμοστεί και έχουν τεθεί εκτός πλαισίου. Ωστόσο, η ισχύς της τελευταίας απαγόρευσης παρατηρήθηκε στις μηδενικές προβολές των βίντεο που είχαν το hashtag του κινήματος του Black Lives Matter, μετά την δολοφονία του George Floyd. «Τεχνικό λάθος» δήλωσε η TikTok και μετά από γενική κατακραυγή, οι CEO της εφαρμογής στις ΗΠΑ προχώρησαν σε απολογητικές δηλώσεις και δωρεές στην κοινότητα για την αντιμετώπιση του COVID-19 και σε οργανισμούς κατά των φυλετικών διακρίσεων. Μόλις διορθώθηκε το πρόβλημα, τα βίντεο του #blacklivesmatter συγκέντρωσαν αμέσως πάνω από δύο δισεκατομμύρια προβολές.

@kareemrahma

this is america #minnesota #minneapolis #protest #blacklivesmatter #blm

♬ Childish Gambino – This Is America / Post Malone – Congratulations – carneyval

«Νομίζω πως η προώθηση των βίντεο και του περιεχομένου τους ώθησε το κίνημα του Black Lives Matter διεθνώς, όπως και το ότι αυτό που βλέπαμε ως περιεχόμενο, μας άφησε με το στόμα ανοιχτό. Η αλήθεια όμως είναι πως αυτό που γίνεται δεν είναι κάτι καινούργιο, απλώς τώρα οι άνθρωποι μπορούν να το τραβήξουν και να το ανεβάσουν στο TikTok ή στο Instagram» δηλώνει στο BBC η Kubi Springer, η οποία ειδικεύεται σε θέματα branding.

Οι χρήστες ζητούσαν να κατακλυστούν οι δημοσιεύσεις του TikTok με σχόλια, βίντεο και hashtags υπέρ του κινήματος. Με αυτόν τον τρόπο, επηρέασαν τον αλγόριθμο να εμφανίζει σχετικό περιεχόμενο με το κίνημα στη ροή των υπόλοιπων χρηστών της εφαρμογής. Θα μπορούσε να γίνει λόγος για έναν «αλγοριθμικό ακτιβισμό», ο οποίος φαίνεται να έχει παγκόσμια επιρροή με έναν πιο αποτελεσματικό και πιο δραστικό τρόπο.

Ένα ακόμη παράδειγμα της αποτελεσματικής επιρροής του αλγοριθμικού ακτιβισμού ήταν ο πρώτος σταθμός της προεκλογικής καμπάνιας του Προέδρου Trump στην Τάλσα της Οκλαχόμα, η οποία θα ξεκινούσε στις 19 Ιουνίου (a.k.a. Juneteenth). Η μέρα και το μέρος δεν ήταν τυχαία. Στο Juneteenth γιορτάζεται η χειραφέτηση εκείνων που υποδουλώθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Συνδυαστικά με τη φυλετική σφαγή της Τάλσα το 1921, μια από τις πιο ακραίες εκφάνσεις της ρατσιστικής βίας στις ΗΠΑ, πολλοί χρήστες εξοργίστηκαν με την απόφαση του Trump. Η εκδήλωση μετακινήθηκε μια μέρα αργότερα, στις 20, αλλά ο θυμός εναντίον του Trump ήταν γενικευμένος.

Βλέποντας τις αντιδράσεις του κόσμου και θέλοντας να κινητοποιήσει τους νέους, η Mary Jo Laupp χρησιμοποίησε το TikTok, προκειμένου να μοιραστεί την ιδέα της. Η Laupp λοιπόν πρότεινε στους αντιτραμπικούς να αγοράσουν εισιτήρια για την ομιλία του, αλλά να μην παρευρεθεί κανείς στην δεκαεννιά χιλιάδων καθισμάτων αρένα, ούτως ώστε ο Trump να φαίνεται πως μιλάει σε κενό ακροατήριο. Στην έναρξη της προεκλογικής του καμπάνιας, μόλις έξι χιλιάδες κόσμου παρευρέθηκαν στα καθίσματα της αρένας.

Η αποτελεσματικότητα του αλγορίθμου στην συγκεκριμένη περίπτωση αποτυπώνεται στο παραπάνω βίντεο. Δεν είναι τυχαίο πως η αποκαρδιωτική εικόνα των άδειων καθισμάτων στην Τάλσα, σε συνδυασμό με την αντικινεζική ρητορική, οδήγησε τον Trump στο σκεπτικό της απόφασης της κατάργησης του TikTok από την αμερικανική αγορά.

Η Smith Galer χαρακτηρίζει την ύπαρξη του αλγορίθμου μερικώς αξιοκρατική, καθώς «ο κόσμος πριν το TikTok χωριζόταν σε influencers και κανονικούς· το brunch σου στο Instagram μπορεί να ήταν τέλεια στημένο και φωτογραφημένο, αλλά δεν θα έφτανε ποτέ τις viral μετρήσεις μιας Kardashian. Σε μια εφαρμογή όπως το TikTok όμως, το βίντεό σου έχει τις ίδιες πιθανότητες με του διπλανού σου να μοιραστεί παντού, ανεξάρτητα αν έχετε μηδέν ή εκατό χιλιάδες ακόλουθους». Με λίγα λόγια, όλοι μπορούν να διεκδικήσουν μερίδιο στην προβολή.

Εκτός από τον COVID-19, μπορούμε να πούμε πως το 2020 ανήκει και στο TikTok. Τα δισεκατομμύρια των λήψεων ανά τον κόσμο, ο επαναπροσδιορισμός της καλλιτεχνικής δημιουργίας, της οικιακής διασκέδασης και της δημιουργίας περιεχομένου, όπως και η εμφάνιση αυτού του νέου είδους ακτιβισμού, χάρη στο οποίο οφείλεται η εξάπλωση του Black Lives Matter, αποτελούν εκφάνσεις μιας πολυμορφικής πολυμεσικότητας που προϊδεάζουν το τεχνολογικό μέλλον της δεκαετίας του ’20.

Ωστόσο, με τα ευρήματα των δημοσιογράφων για τη λειτουργία του TikTok, δημιουργούνται πολλά ερωτήματα για το κατά πόσο είμαστε σε θέση να ελέγχουμε τα δεδομένα μας, αλλά και να παρακολουθήσουμε ή και να δημιουργήσουμε το περιεχόμενο που θέλουμε εμείς και όχι ο οποιοσδήποτε αλγόριθμος. Τα γεγονότα που στιγμάτισαν το 2020 και η διαχείρισή τους από το TikTok άνοιξαν εκ νέου τη συζήτηση γύρω από την ηθική των τεχνολογικών εφαρμογών και σε σχέση με το τι θεωρείται αμφιλεγόμενο και τι όχι, με το κατά πόσο οι εφαρμογές λειτουργούν ως κάλυμμα για πολιτικές σκοπιμότητες και με το πώς διασφαλίζεται η ασφάλεια των δεδομένων μας. Οι δύο όψεις του TikTok σίγουρα θα μας απασχολήσουν και στο βάθος της δεκαετίας, με την εμφάνιση νέων εφαρμογών.

Μία άλλη εποχή έχει ήδη αρχίσει.